Guatr Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Guatr Nedir?

Guatr, büyümüş bir tiroid bezi durumudur. Tiroid, Adem elmasının bulunduğu alanın hemen altındaki boyunun önündeki bezdir. Bu kelebek şeklindeki bez, vücudun metabolik süreçlerini tiroid hormonu üreterek düzenleyen kritik bir rol oynamaktadır. Kalp hızı, kan basıncı, büyüme ve nefes alma, tiroid bezinden tiroid hormonuna bağımlı birçok fonksiyonundan birkaçıdır. Tiroid bezi hastalıklar veya tümörler nedeniyle büyüdüğü zaman; bez, guatr adı verilen bir duruma gelmektedir.¹ 

Guatr çok çeşitli koşulların bir sonucu olarak gelişebilmektedir. Tiroid bezinin aşırı fonksiyonu (hipertiroidizm veya üretilen aşırı tiroid hormonları) veya bezin fonksiyon bozukluğu (hipotiroidizm veya tiroid yetmezliği) ile ilişkili olabilmektedir. Ayrıca; bazı guatr durumları normal tiroid hormon seviyeleri ile ilişkilidir. Hem inflamasyon hem de tümörler tiroid büyümesine yol açabilmektedir.

Bir guatr çok büyük olduğunda, bazen belirtilere neden olabilir, çünkü yemek borusu ve trakea gibi tiroid bezine yakın olan yapıları bastırmaya başlayabilmektedir. Büyük bir guatrla ilgili olarak ortaya çıkabilecek belirtiler arasında, yutma zorluğu, nefes darlığı, ses kısıklığı ve sersemlik (trakea içine giren ve çıkan hava akışından kaynaklanan hırıltı sesi) sorunları bulunmaktadır. 

Guatr Belirtileri

Guatr başlangıcı belirtisi, büyüklüğüne bağlı olarak, boyunda kolaylıkla fark edilebilen veya fark edilmeyen genişleyen tiroid bezidir. Bez, belirgin olacak kadar yeterince büyükse, yutma güçlüğü, öksürme, boyunda sıkışıklık hissi veya nefes alma sorunları gibi belirtiler ortaya çıkabilmektedir. Eğer guatr büyükse ve boyundaki damarların şişmesine neden oluyorsa, hasta başını yukarı kaldırdığında baş dönmesi hissetmesi oldukça muhtemel bir belirti olabilmektedir.

Hormonal dengesizliklerin sorumlu tutulması durumunda ek belirtiler de meydana gelebilmektedir. Hipertiroidi belirtilerine, artan kalp hızı, artan iştah, kilo kaybı, diyare ve bulantı veya kusma eşlik etme eğilimindedir. Tiroid yetmezliğine ise genellikle yorgunluk, uyuşukluk, kilo alma, kabızlık ve menstrüasyon düzensizlikleri eşlik etmektedir.² 

Guatr nasıl anlaşılır? Guatrın ana belirtilerini şunlar içermektedir:

• Boynun önünde, Adem elmasının hemen altında oluşan bir şişlik
• Boğaz bölgesinde gerginlik hissi
• Ses kısıklığı (cırtlak bir ses)
• Boyun damarı şişmesi
• Kolları başın üstünde kaldırınca oluşan baş dönmesi

Guatrın diğer, daha az yaygın yaşanan belirtileri ise aşağıdakileri içermektedir:

• Solunum güçlüğü (nefes darlığı)
• Öksürme
• Hırıltı (nefes borusunun sıkışması nedeniyle)
• Yutma güçlüğü (yiyeceklerin yemek borusunda sıkışması)³ 

Hipertiroidi veya Aşırı Aktif Tiroid Belirtileri

Guatra sahip olan bazı insanlarda ayrıca hipertiroidi veya aşırı aktif tiroid de olabilmektedir. Hipertiroidi belirtileri şunları içerebilmektedir:

• Dinlenirken bile nabız sayısının artması
• Hızlı atan kalp atışı
• İshal, bulantı, kusma
• Egzersiz olmadan terleme veya oda sıcaklığında terleme
• Sallanma
• Titreme⁴

Hipotiroidi veya Tiroid Yetmezliği Belirtileri

Guatra sahip olan bazı insanlarda hipotiroidi veya tiroid yetmezliği olabilmektedir. Tiroid yetmezliği belirtileri şunları içerebilmektedir:

• Yorgunluk (yorgun hissetme)
• Kabızlık
• Cilt kuruluğu
• Artan kilo
• Adet düzensizlikleri ⁵

Bebeklerde ve Çocuklarda Guatr Belirtileri

Bazı bebekler doğuştan bir guatr olabilecek genişlemiş bir tiroid ile doğabilmektedir. Yeni doğmuş bir bebeğin guatrı varsa, guatr solunum yollarına baskı uyguladığı için bebek nefes almakta zorlanabilmektedir. Bu nedenle doğuştan guatr sahip olan bebeklerin uygun tedaviyi görmesi için hemen teşhis edilmeleri çok önemlidir.

Çocuklar, guatr ile doğmadan, sonraki bir zamanda guatr sahibi olabilmektedir. Bir çocukluk guatrının nedenleri ve belirtileri bir yetişkininkiyle aynıdır.⁶ 

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Guatr Belirtileri

Bazı vakalarda guatr; acil durumlarda derhal değerlendirilmesi gereken ciddi bir durum olabilmektedir. Siz veya yakınında olduğunuz birinin aşağıdaki sıralanmış olan ciddi belirtilerden herhangi birisine sahip olması durumunda hemen tıbbi yardım istemelisiniz:

• Nefes darlığı
• Yutma güçlüğü
• Palpabl nodüller
• Ağrı ya da hassasiyet
• Çıkıntılı gözler, açıklanamayan kilo kaybı, ısıya karşı dayanıksızlık ve terleme gibi hipertiroidi belirtileri
• Depresyon, güçsüzlük ve açıklanamayan kilo alma gibi hipotiroidi belirtileri 

Guatr Nedenleri

Genellikle guatr olarak da bilinen tiroid büyümesinin çeşitli olası nedenleri olabilmektedir. Herkesin guatr geliştirme riski bulunmaktadır. Risk, 40 yaşın üzerinde daha da artmaktadır ve kadınların bu durumdan erkeklerden daha fazla etkilendiği düşünülmektedir.

Guatr genellikle tiroid bezinin işlevinde veya yapısında oluşan bir değişikliğin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır ve bu da büyümesine neden olmaktadır. Guatr neden olur? En yaygın guatr nedenleri şöyle açıklanabilmektedir: ⁸ 

Hipertiroidi

Hipertiroidi, tiroid bezinin aşırı aktif olduğu anlamına gelmektedir. Bunun ortak bir nedeni ise bağışıklık sisteminin TSH gibi davranan antikorlar üreten ve tiroit bezini kontrol edilemeyecek şekilde uyaran Graves hastalığıdır. Tiroid bezi, aşırı miktarda hormon üreterek tepki vermektedir. Guatrın nedeni bu aşırı hormon üretimidir. Hipertiroidi belirtilerinin bazıları, düzensiz kalp atışı, huzursuzluk, açıklanamayan kilo kaybı, ısıya dayanıksızlık ve diyareyi içerebilmektedir. ⁹ 

Hipotiroidi

Hipotiroidi yani tiroid yetmezliği, tiroid bezinin çalışması durumudur. Hipofiz bezi, tiroid hormonuna hormon üretmesini söyleyen kimyasal mesajları göndermektedir. İyot yetersizliğinin yanı sıra, tiroid yetmezliğinin diğer nedenleri arasında Hashimoto hastalığı (Graves hastalığı gibi otoimmün bir hastalıktır), hipertiroidi tedavisi ve hipofiz bezinin işlev bozukluğu yer almaktadır. Hipotiroidinin belirtilerinden bazıları enerji düşüklüğü, depresyon, soğuğa karşı hoşgörüsüzlük ve kabızlıktır. ¹⁰ 

Hormonal Değişiklikler

Bazı durumlarda hayat boyu belirli periyotlarda, hormon düzeylerinde meydana gelen değişiklikler guatra neden olabilmektedir. Özellikle ergenlik, hamilelik ve menopoz dönemindeki hormon değişiklikleri bu etkileri hızlandırabilir. Hormonlarda meydana gelen bu değişiklikler, hem erkeklerde hem de kadınlarda guatr riskini artırabilmektedir.

Örnek vermek gerekirse, hamilelik sırasında anne adayı, insan koryonik gonadotropin (HCG) adı verilen bir hormon üretmektedir. Bu hormonun artan üretimi tiroid bezinin şişmesine neden olabilmektedir.¹¹ 

İyot Eksikliği

İyot, balık ve bitkilerde doğal olarak bulunmaktadır ve tiroid hormonlarının üretiminde gerekli olan bir mineraldir. Vücuttaki iyot yetersizliği, hormon seviyesi düşürmektedir. Bu, daha fazla tiroid hormonu yapmak için tiroid bezinin büyümesine neden olan hipofizdeki tiroid uyarıcı hormonun (TSH) salınmasını uyarmaktadır.

Düşük iyot içeren bir diyetle beslenen kişiler, guatrdan daha fazla etkilenmektedir. Yüksek rakımlarda yaşayan insanlar doğal olarak iyot seviyeleri açısından yüksek olan gıdalara erişimde zorlanmakta ve iyot yetersizliği yaşamaktadır. Bu nedenle, bu insanlarda guatr riski artmaktadır. Ayrıca, lahana, brokoli ve karnabahar gibi bazı gıdalar, tiroid hormonlarının üretimini inhibe ederek eksikliği kötüleştirebilmektedir.¹² 

Bazı İlaçların Kullanımı

Bazı durumlarda, bazı ilaçların kullanımı guatr oluşma riskine katkıda bulunmaktadır. Örnek vermek gerekirse, bazen bazı psikolojik rahatsızlıkları veya zihinsel sağlık durumlarını tedavi etmek için kullanılan bir ilaç olan lityum, bazen guatr riskini artırabilir. Amiodarone, guatr riskinde artış ile bağlantılı olan başka bir ilaçtır.¹³ 

Tiroidit

Tiroidit olarak bilinen tiroid bezinin iltihaplanması da guatr ile ilişkili olabilmektedir. Bu durum, çoğu zaman ağrılı tiroid büyümesinin yanı sıra, aşırı tiroksin üretimine ya da düşük tiroksin üretimine neden olabilmektedir.

Radyoterapi

Tiroid bezinin bulunduğu boyun veya göğüs bölgesine yönlendirilen radyasyon tedavisi, tiroid bezinin işlevini etkileyebilmekte ve potansiyeli olan guatrı oluşturabilmektedir. Bu durum genellikle boyun kanseri için radyoterapi gören hastalarda yaşanmaktadır.¹⁴ 

Tiroid Nodülleri ve Kistleri

Tiroid nodülleri veya kistleri, tiroid bezinde içi katı veya sıvı dolu olan doku büyümesidir. Bu nodüller organın fonksiyonunu etkileyebilmekte ve guatra neden olabilmektedir. Çoğunlukla nodüller iyi huyludur, ancak ender durumlarda kötü huylu olabilmektedirler. Bu nedenle guatra neden olduğundan şüphelenilen bir nodül ya da kist varsa daha ileri tetkikler yapılması kritik önem taşımaktadır.

Guatra ne iyi gelir?

Guatr, tiroid bezinizin anormal bir genişlemesi durumudur. Tiroidiniz, Adem elmasının hemen altındaki boynunuzun tabanında bulunan kelebek şeklinde bir bezdir. Guatrlar genellikle ağrısız olmasına rağmen, büyük guatrlar öksürüğe neden olabilir ve yutkunmayı veya nefes almayı zorlaştırır.

Dünyadaki guatrların en yaygın nedeni diyet programındaki iyot eksikliğidir. Örneğin, iyodlaştırılmış tuzun yaygın kullanımının olduğu Birleşik Devletlerde, guatr sıklıkla tiroid hormonlarının fazla veya az oluşundan veya bezin kendisinde gelişen nodüllerden kaynaklanmaktadır.

Tedavi, guatr boyutuna, belirtilerinize ve altta yatan nedene bağlıdır. Fark edilmeyen ve sorunlara neden olmayan küçük guatrlar genellikle tedaviye ihtiyaç duymazlar.¹⁵ 

Guatr Tedavisi

Guatr nasıl geçer? Guatr tedavisi, ilaç tedavisi, hormon tedavisi ve gerekli durumlarda guatr ameliyatını içermektedir. Aldığınız tedavi aşağıdakilere bağlı olacaktır:

• Guatrın büyüklüğü
• Guatrın neden olduğu belirtiler
• Herhangi bir altta yatan tiroid rahatsızlığınız olup olmadığı

Yapılan testlerinin tiroit bezinin normal şekilde çalıştığını ve guatrın küçük olduğunu göstermesi durumunda, hastanın durumu izlenebilir.¹⁶ 

Guatr tedavisi, tiroidin büyüklüğüne, belirtilerine ve nedenine bağlı olarak şekillenmektedir. Tedavi seçenekleri arasında ise şunlar bulunmaktadır:

Beklemek ve takip etmek

Kanserli olmayan nodülleriniz veya küçük bir guatrınız varsa ve tiroidiniz normal bir şekilde çalışıyorsa, hiç tedaviye ihtiyacınız olmayabilir. Tedavi, guatr yutma güçlüğüne neden olacak kadar büyük olduğunda düşünülmektedir Bununla birlikte, genç insanlar sağlıklı ve sorunsuz bir gelecek isteyecekleri ve boğazda uzun sürede mekanik bir soruna neden olan guatr riskini istemeyecekleri için doktorlar hemen tedaviye başlayabilmektedir.¹⁷ 

İlaç Tedavisi

Levotiroksin tiroidin hormon üretiminin yerini tutan bir tedavi yöntemidir. Guatrın nedeni zayıf bir tiroid ise (hipotiroidizm) bu ilaç reçete edilmektedir.

Guatrın nedeni aşırı aktif bir tiroid (hipertiroidi) ise diğer ilaçlar reçete edilebilmektedir. Bu ilaçlar metimazol ve propiltiyoürasil olabilmektedir. Guatr inflamasyona neden olursa, doktor, aspirin veya bir kortikosteroid ilaç tedavisini önerebilmektedir.¹⁸ 

Radyoaktif İyot Tedavisi

Aşırı aktif bir tiroid bezi vakalarında kullanılan bu tedavi yöntemi, ağız yoluyla radyoaktif iyot almayı içermektedir. İyot, tiroid bezine giderek tiroid hücrelerini öldürmekte ve bezin küçülmesini sağlamaktadır. Radyoaktif iyot uygulamasından sonra hastanın ömrü boyunca tiroid hormon replasman tedavisi yaptırması gerekmektedir.¹⁹ 

Biyopsi

Biyopsi, bir laboratuvarda incelenecek bir doku veya hücrenin numunesinin çıkarılmasıdır. Tiroid bezinde bulunan büyük nodüller, varsa biyopsiye ihtiyaç duyulabilir. Kanseri hesaba katmak için bir biyopsi alınır. ²⁰ 

Guatr Ameliyatı

Cerrahi tiroid bezinin tamamını veya bir kısmını çıkarmak için yapılmaktadır. Eğer guatr büyükse, bu nedenle de, solunum ve yutma problemlerine neden oluyorsa, ameliyat gerekli görülebilir.

Cerrahi bazen nodüllerin çıkarılması için de kullanılmaktadır. Kanser varsa cerrahi yapılmalıdır. Alınan tiroid bezinin miktarına bağlı olarak, hastanın hayatının geri kalanında tiroid hormonu replasman tedavisi alması gerekebilmektedir.²¹ 

Guatrı Önleme

Guatr için prognoz (bir hastalığın geleceği hakkında tahminde bulunma ve iyileşme şansı olup olmadığı anlamında kullanılan tıbbi bir terim) çeşitlidir. Bazen tamamen kaybolabilmekte ya da giderek daha da büyümektedir. Bazı insanlar, hipotiroidizm geliştirebilir çünkü tiroid bezi guatr tarafından yok edilmekte ve yeterli miktarda tiroid hormonunun üretimini durdurmaktadır.

Diğerleri, guatr toksikleştiğinde hipertiroidizm geliştirebilmekte ve aşırı miktarda tiroid hormonu üretmektedir (toksik nodüler guatr).

Gözetimden muzdarip insanlar gözetimsiz bırakılırsa guatr, tiroid kanseri, toksik nodüler guatr, hipotiroidizm, hipertiroidizm ve solunum ya da yutma zorluğu gibi komplikasyonlara neden olabilmektedir.

Guatrı tetikleyen brokoli, lahana, manyok ve karnabahar gibi gıdaları çok fazla tüketmekten kaçınmak gerekmektedir. Endemik kolloid guatr (sadece iyot eksikliği nedeniyle olan), iyotlu masa tuzu kullanılarak kolayca önlenebilmektedir. ²² 

Guatr İçin Hangi Doktora Gidilir?

Guatr tanısı ve tedavisi için bir iç hastalıkları uzmanına (dâhiliye) ya da endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz. Ameliyatın gerekli görülmesi durumunda, genel cerrahi bölümüne sevk edilebilirsiniz.