Gut Hastalığı Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Gut Hastalığı Nedir?

Gut hastalığı, iltihaplı artritin ortak bir formu olarak bilinmektedir. Eklemleri ve kas-iskelet sistemini etkileyen bir durumdur. Erkeklerde iltihaplı artritin, en sık rastlanan formudur. Gut hastalığının erkekleri etkileme ihtimali daha yüksek olsa da, menopoz sonrası kadınlar için de bu risk daha yüksek bir hale gelir.

Durum; ani ve şiddetli ağrılar, kızarıklık ve eklemlerde hassasiyet ile kendini belli etmektedir. Gut hastalığının en çok etkilediği bölge ayak başparmak tabanında bulunur. Büyük ayak parmağını etkilediğinde gut bazen podagra da olarak adlandırılır. Bu belirtiler metabolizmanın normal bir üretimi olan ürik asidin vücuttaki dokularda ve sıvılarda iğne benzeri kristaller biçiminde çökmesi sonucu ortaya çıkmaktadır.

Vücut bu kristalleri yabancı gibi görür ve beyaz hücreler eklem içine sızarak iltihaba neden olur. Toksik olarak bilinen ürik asit tortuları da eklemleri çevreleyen derilerin altındaki topaklar oluşturabilir. ¹ 

Gut Hastalığı Belirtileri

Çeşitli gut belirtileri bulunmaktadır. Bazı insanlar asemptomatiktir. Bu, kandaki ürik asit düzeylerinde yükselme olmasına rağmen belirtilerin yaşanmaması anlamına gelmektedir. Bu kişiler için gut tedavisine gerek duyulmamaktadır. Bununla birlikte, diğerleri, tedavi gerektiren akut veya kronik belirtilere sahiptir.

Akut belirtiler aniden ve nispeten kısa bir süre içinde ortaya çıkar. Kronik belirtiler, uzun sürelidir devam eden gut ataklarının sonucudur. ² 

Gut başlangıcının başlıca belirtisi, genelde ayak başparmağı olmak üzere bir veya daha fazla yerde ani başlayan şiddetli bir ağrıdır.

Gut nasıl anlaşılır? Gut hastalığının diğer belirtileri ise şunları içerebilir:

• Etkilenen eklemde sıcaklık hissi ve
• Etkilenen eklemin çok hassas olması (dokunulamayacak derecede)
• Etkilenen derzin içinde ve çevresinde şişme meydana gelmesi
• Etkilenen derinin kızarması ve parlak bir hal alması
• Kabarmış, kaşıntılı ve pul pul dökülen cilt

Yoğun bir acı ve zonklama oluşturabilmektedir. Yatak örtüsünün veya battaniyenin hafif basıncı bile, ağrıyı dayanılmaz hale getirebilir. ³ 

Akut Gut Hastalığı Belirtileri

Ağrı, kızarıklık ve şişme, akut gut atağının başlıca belirtileridir. Geceleri meydana gelen bu ataklar kişiyi uykudan uyandırır. Ekleminize hafifçe dokunmanız bile can sıkıcı olabilir. Hareket ettirmek veya bükmek zorlaşabilir. Bu belirtiler genellikle bir seferde sadece bir eklemde ve en çok ayak başparmağında görülür. Ancak diğer eklemler de sıklıkla bu durumdan etkilenir.

Belirtiler aniden ortaya çıkar ve 12 ile 24 saat arasında en şiddetli halini alır, ancak bunlar 10 gün sürebilir. ⁴ 

Kronik Gut Hastalığı Belirtileri

Gut ataklarıyla ilişkili ağrı ve iltihaplar genellikle ataklar arasında tamamen kaybolur. Fakat tekrarlanan akut gut atakları daha kalıcı hasara neden olabilir.

Eklem ağrısı, inflamasyon, kızarıklık ve şişme ile birlikte, gut hastalığı eklem hareketlerini azaltabilir. Gut geliştikçe, etkilenen ekleminizin çevresindeki ciltte kaşıntı ve kabuklanma da meydana gelebilir. ⁵ 

Gutun Etkilediği Bölgeler

Gut hastalığı hemen hemen her eklemi etkileyebilir ve aynı anda birden fazla eklemde de görülebilir.

Ekstremitelerin uçlarına doğru olan eklemler (aşağıdakileri de içeren) daha sık etkilenme eğilimindedir:

• Ayak parmakları (özellikle ayak başparmağı)
• Orta ayak
• Ayak bilekleri
• Dizler
• Parmaklar
• Bilekler
• Dirsekler

Eğer gut tedavisi yarım bırakılırsa, muhtemelen zamanla daha fazla bölgeyi etkileyecektir. ⁶ 

Gut Atakları

Gut hastalığı ataklarının belirtileri şunlardır:

• Genellikle geceleri meydana gelir, ancak her an olabilir
• Birkaç saat içinde çabucak gelişir
• Son üç ile 10 gün arasında (bu süreden sonra, etkilenen eklem normalleşmeye başlamalıdır, ancak tedaviye erken başlanmazsa problem devam edebilir)
• Atağın tekrarlaması (birkaç ayda bir veya yılda bir kez ataklara maruz kalabilirsiniz)
• Gut atakları tedavi edilmezse zamanla daha sık meydana gelir

Saldırıların ne sıklıkla olacağını ve tam olarak ne zaman olacağını tahmin etmek zordur. ⁷ 

Tıbbi Olarak Acil Yardım Gerektiren Gut Belirtileri

Gut hastalığınız olduğundan kuşkulanıyorsanız hemen bir doktora başvurun. Aşağıda sıralanmış olan gut belirtileri durumunda da acil tıbbi yardım isteyin:

• Şiddetli, eklem ağrısı ve şişmenin gittikçe kötüleşmesi
• 38 C veya daha yüksek bir sıcaklık (ateş)

Bu, eklemin içinde bir enfeksiyona oluşmaya başladığı anlamına gelebilir (septik artrit). ⁸ 

Gut Hastalığı Nedenleri

Gut hastalığı neden olur? Kanda aşırı ürik asit gut hastalığını ortaya çıkarmaktadır. Ürik asit iki şekilde oluşmaktadır. Biri vücut tarafından üretilen diğer ise diyetle alınandır. Herhangi bir ekstra ürik asidi genellikle böbrekler süzer ve idrarla atılır. Vücut fazla ürik asit üretirse veya dışarı atmazsa, kristaller oluşur. Bu durumda eklemlerde ve tendonlarda yoğunlaşır. Sonuç olarak, şişme, basınç ve şiddetli ağrıya neden olur. Ağrı yoğun olabilir, ancak tedavi genelde çok iyi sonuç verir.

Kronik (uzun süreli) gut hastalığı olan kişilerde, eller, dirsekler, ayaklar veya kulak kepçeleri gibi alanların yumuşak etinde zamanla biriken küçük, sert yığınlar hissedebilir. Tofüs adı verilen bu birikintiler, ürik asit kristallerinin konsantrasyonlarıdır ve zamanla ağrıya ve sertliğe neden olabilir. Böbreklerde benzer tortular oluşursa, ağrılı ve potansiyel olarak tehlikeli böbrek taşlarına da neden olabilmektedir. ⁹ 

1. Akut Gut Hastalığı

Akut gut atakları, reçetesiz satılan antiinflamatuar ilaçlar, örneğin ibuprofen veya daha güçlü reçeteli ilaçlarla tedavi edilebilir. Fakat ilk saldırının ardından, önümüzdeki iki yıl içerisinde yüzde 80 oranında tekrarlama ihtimali bulunmaktadır.

Kronik Gut Hastalığı

Kan dolaşımındaki ürik asit seviyeleri çok yüksek kalmaya devam ettikçe giderek daha fazla kristal oluşturur. Bu durumda gut, kronik bir duruma gelebilir, eklemlerde ağrılı ve rahatsız edici hasarlara yol açabilir. ¹⁰ 

Gut Hastalığı Risk Faktörleri

Aşırı ürik asit üretimi nedeniyle oluşan gut hastalığının gelişmesindeki risk faktörleri şunları içermektedir:

Genetik: Gut hastalarının yaklaşık yüzde 20 ile 80’inde, ailenin herhangi bir bireyinde gut hastalığı geçmişi bulunmaktadır.

Cinsiyet ve Yaş: Erkeklerde gut hastalığının oluşma ihtimali kadınlara ve çocuklara göre daha sık görülmektedir.

Kilolu Olmak: Aşırı kilolu olmak gut hastalığı riskini artırmaktadır. ¹¹ 

Alkol tüketimi: Çok fazla alkol içmek vücudun ürik asidi vücuttan atmasına engel olmaktadır. Bu nedenle, gut hastalığı riski artmaktadır.

Diyet: Yüksek saf gıdalar yemek gut tetiklenmesine yol açabilir veya daha da kötüleştirebilir. Bu gıdalar arasında hamsi, kuşkonmaz, sığır böbrekleri, beyinler, kurutulmuş fasulye ve bezelye, av hayvanları eti, gravy sosu (tavuk ya da et suyuyla yapılır), ringa balığı, karaciğer, uskumru, mantar, sardalye, tarak ve karides (hayvan bezleri) bulunur. ¹² 

Kurşun ya da Metal Zehirlenmesi: Ağır metallerle oluşan kronik zehirlenme gut hastalığını tetikleyebilmektedir.

Diğer Sağlık Sorunları: Yaşlılarda gutun yaygın bir nedeni böbreklerin vücuttaki atıkları yok edememesidir. Gut hastalığına katkıda bulunabilecek diğer problemler ise şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• Hipotiroidizm (az aktif tiroid bezi)
• Sedef hastalığı
• Hemolitik anemi
• Bazı kanserler
• Ürik asidin kontrolüne yardımcı enzimin mevcut olmadığı veya düzgün çalışmadığı bazı kalıtsal bozukluklar ¹³

İlaçlar: Kullanılan çeşitli ilaçlar gut hastalığı riskini artırabilmektedir. O ilaçlar arasında şunlar bulunmaktadır:

• Diüretikler, yüksek tansiyon, ödem ve kalp hastalığını hafifletmek için kullanılan ilaçlardır. İdrarda geçirilen ürik asit miktarını da azaltırlar.
• Salisilat içeren ilaçlar, örneğin aspirin bu grup ilaçlara girmektedir.
• Niacin, aynı zamanda nikotinik asit veya vitamin B3 olarak da bilinen bir vitamindir.
• Siklosporin, bazı otoimmün hastalıkların tedavisinde bağışıklık sistemini bastırmak ve nakledilen organların reddini önlemek için kullanılan bir ilaçtır.
• Levodopa, Parkinson hastalığını tedavi etmek için kullanılan bir ilaçtır. ¹⁴ 

Gut Hastalığı Atakları

Gut ataklarını tetikleyen bazı faktörler şöyle sıralanmaktadır:

• Eğer çok stresli veya bir hastalığınız varsa
• Yaralıysanız (eğer guta eğilimli durumdaysanız ve eklemde küçük bir yumrudan sonra beklediğinizden daha fazla ağrı varsa, bu bir saldırı olabilir, bu nedenle hemen tedaviye başlayın)
• Diüretik veya düşük doz aspirin alıyorsanız (bazıları yüksek tansiyonu veya kalp hastalığını önlemek için de bu ilaçları kullanmaktadır)
• Sıvı kaybı yaşıyorsanız
• Aşırı kiloluysanız

Yalancı gut (pseudogout) ani ateş ataklarının eklemi etkilediği yerde guta benzer bir durumun oluşmasıdır. Ürtiker kristaller nedeniyle değil, kalsiyum fosfat kristallerinden kaynaklanır ve genellikle diz, omuz ya da bilekleri etkiler. Gut hastalığından farklı bir şekilde tedavi edilir. ¹⁵ 

Gut Hastalığı Tedavisi

Gut nasıl geçer? Tıbbi tedavi, akut gut hastalığı atakların ağrısını ve iltihaplanmasını azaltmak ve gelecekteki atakların oluşmasını önlemek için uygulanmaktadır. Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri, gelecekteki gut ataklarını önlemeye de yardımcı olur.

Tedavi uygulanmadığı takdirde, gut hastalığı atağı belirtilerinin hafiflemesi bir hafta kadar sürebilir. Gut ataklarının tekrarlama riski de bulunmaktadır. Başlangıçta, ataklar arasındaki zaman süresi birkaç ay veya hatta yıllar kadar sürebilir. Bununla birlikte, zamanla artan ataklar daha sık görülme ve daha şiddetli olma eğilimindedir. ¹⁶ 

Gut Atakları İçin İlaç Tedavisi

Etkili bir tedaviye ne kadar çabuk başlanırsa gut atakları o kadar hızlı kontrol edilebilir. Kullanılan farklı ilaç türleri arasında şunlar bulunmaktadır:

Ağrı azaltmaya yönelik ilaçlar: Özellikle steroidal olmayan antiinflamatuar ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçlar atakların erken saatlerinde atağın süresini ve şiddetini azaltabilir. Diğer ilaçlarla birlikte alınan parasetamol ağrıyı azaltmada yardımcı olabilir. Aspirin, vücut tarafından atılan idrar asidi miktarını azaltabileceğinden kaçınılmalıdır.

Kolşisin: Bu ilaç ürik asit üretimini engellemektedir. Bir gut atağında erken alındığında oldukça etkili olabilmektedir. Bununla birlikte, çok fazla alınması halinde ishal gibi yan etkilere de neden olabilir. Dozaj talimatları dikkatlice takip edilmelidir.

Kortikosteroid ilaçlar: Prednizon gibi ağrı ve iltihaplanmayı azaltmak için tablet formunda verilebilir. Doğrudan eklem içine kortikosteroid enjeksiyonları uygulamak da etkili olabilir.

Bu ilaçları alırken ekstra sıvı (tercihen su) içilmesi önerilir. Etkilenen eklemin de dinlendirilmeli ve yüksekte tutulmalıdır. ¹⁷ 

Gut Ataklarını Önleme

Gut ataklarının önlenmesi, akut atak belirtilerinin tedavisi kadar önemlidir. Gut ataklarının önlenebileceği yollar, ilaçların ve yaşam tarzı değişikliklerinin bir kombinasyonunu içermektedir.  

İlaçla Gut Hastalığı Tedavisi

Gut hastalığı olan insanlar için ana ilaç olan allopurinol, ürik asit üretimini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Yan etkileri veya başka nedenlerden dolayı allopurinol kullanamayan insanlara ürik asit üretimini de azaltan febuksostat veya böbrekler tarafından ürik asit atılımını artırarak çalışan benzbromaron da önerebilir.

Gut hastalığını önleyici ilaçlarla tedavinin ilk aşamalarında, ataklar daha sık ortaya çıkabilir ve daha şiddetli olabilir. Bu nedenle ilaçların dozajı başlangıçta düşük olabilir ve daha sonra yavaş yavaş artar. Kişi bu ilaçları almaktan vazgeçtiği takdirde bu konuda hemen doktorundan öneri almalıdır. ¹⁸ 

Diyet Değişiklikleri

Gut hastalığı için pürin açısından yüksek gıdaları kısıtlamaya veya önlemeye yönelik diyetler uygulanabilmektedir. Pürin bazı gıdalarda bulunan bir maddedir ve vücut tarafından parçalandığında ürik asit üretir. Pürin açısından yüksek gıdalar şunları içermektedir:

• Kabuklu deniz hayvanları (istiridye, midye) ve balık yumurtası
• Sakatat etler (beyinler, karaciğer, böbrek, işkembe)
• Kırmızı et (sığır eti, domuz eti / domuz pastırması, kuzu eti)
• Maya özütleri
• Maya içeren gıdalar (ekmek, bira)
• Yağlı balıklar (sardalye, ringa balığı ve hamsi) ¹⁹ 

Alkol Alımının Sınırlandırılması

Bu, gut sırasında çok önemlidir. Alkol, vücudun sıvı kaybetmesine neden olur (idrar çıkışını artırarak ve kandaki suyu çekerek), böylece ürik asit konsantrasyonunu arttırır. Biralar pürüzlüdür, bu yüzden kaçınılmalıdır.

Bol Sıvı (Alkolsüz) Tüketimi

Özellikle, su (günde 8 ile 10 bardak) önerilmektedir. Bol su içmek ürik asit kristallerinin vücuttan çıkarılmasına yardımcı olacaktır. Meyve şekeri (fruktoz) ile şekerlendirilmiş içeceklerden kaçınılması en iyisidir.

Sağlıklı Vücut Ağırlığının Korunması

Etkilenen eklemlerdeki stresin azalmasına yardımcı olur ve gut hastalığının gelişme riskini azaltır.  

Gut ameliyatı: Gut belirtileri, 10 yıldan fazla bir süre tedavi edilmediğinde, ürik asit kristalleri; enfeksiyona, ağrıya, basınca ve deforme olmuş eklemlere neden oluyorsa, doktorunuz bunları kaldırmak için ameliyat önerebilir. ²⁰