Tip 1 Diyabet Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Tip 1 Diyabet Hastalığı Nedir?

Diyabet, vücudun yeterince insülin yapmadığı veya üretilen insülinin vücut tarafından düzgün şekilde kullanılamadığı bir yüksek kan şeker durumudur. Vücudun ana yakıtı, yiyeceklerden (gevşetildikten sonra) alınan glikoz isimli bir şekerdir. Glikoz kana girer ve hücreler tarafından enerji için kullanılır. Glikoz kullanmak için, vücudun pankreas tarafından yapılan insülin adı verilen bir hormona ihtiyacı vardır.

İnsülin vücut için oldukça önemlidir, çünkü glikozu kandan ayırarak vücudun hücrelerine girmesini sağlamaktadır. Diyabet, vücudunuz hiç veya yeterli insülin yapamadığında veya insülini uygun şekilde kullanamadığında gelişmektedir. ¹ 

Tip 1 ve tip 2 diyabet olmak üzere iki ana tip diyabet bulunmaktadır. Tip 1 diyabet, vücudunuz az veya hiç insülin yapamadığı zaman gelişmektedir. Bu olduğunda, glikoz enerji hücrelerine giremez ve kanda kalır, böylece de hiperglisemiye (yüksek kan şekeri) neden olur.

Tip 1 diyabet otoimmün (bağışıklık sistemi) bir durumdur. Çoğu insan 30 yaşından önce tip 1 diyabet geliştirir, ancak yaşlı erişkinlerde de görülebilir. Kadınlar ve erkekler arasında eşit derecede görülür. ² 

Tip 1 Diyabet Belirtileri

Tip 1 diyabet başlangıcı belirtileri, özellikle çocuklarda çok hızlı bir şekilde (birkaç günden fazla veya haftalarca) gelişebilir. Yaşlı erişkinlerde belirtilerin gelişmesi genellikle daha uzun sürebilir (birkaç ay). Bununla birlikte, insülin almaya başladığınızda durum kontrol altına alınır. ³ 

Tip 1 diyabet nasıl anlaşılır? Diyabet hastalığının başlıca belirtileri şunları içermektedir:

• Çok susamış gibi hissetmek
• Özellikle geceleri her zamankinden daha sık idrara çıkma
• Çok yorgun hissetmek
• Kilo kaybı ve kas kaybı
• Genital bölgede kaşıntı veya maya enfeksiyonu akıntısı
• Nesneleri netleştiremeyecek şekilde bulanık görme
• Kesikler ve yaraların yavaş iyileşmesi

Kusma veya ağırlaşmış hissetme, derin nefes alma daha sonraki bir aşamada da ortaya çıkabilir. Bunlar tehlikeli belirtilerdir ve bu durumlarda tedavi için derhal hastaneye gidilmesi gerekir. ⁴ 

Tip 1 Diyabet Başlangıcı Belirtileri

Tip 1 diyabetin erken belirtileri şunlardır:

• Kilo kaybı (iştah artmasına rağmen)
• Susuzluk
• Bulanık görme
• Enerji seviyesinde azalma
• Sık idrara çıkma isteği
• Nefes alındığında gelen meyve kokusu
• Daha önce böyle bir sorunu bulunmayan çocuklarda birden başlayan yatağı ıslatma
• Bebeklerde bezlerin aşırı doluluğu

İlerlemiş Tip 1 Diyabet Belirtileri

• Karın ağrısı
• Yorgunluk veya zayıflık
• Mide bulantısı veya kusma
• Hızlı, ağır nefes alma
• Bilinç kaybı ⁵

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

Diyabet hastalığınız varsa ya da negatif yönde ilerliyorsa (belirtilerin kötüleşmesi) acilen tıbbi yardım almalısınız:

• İştah kaybı
• Mide bulantısı veya kusma
• Yüksek ateş
• Karın ağrısı
• Meyveli kokulu nefes (tırnak cilası gibi de kokabilir) ⁶ 

Hipoglisemi (Düşük Kan Şekeri) Belirtileri

Diyabet hastalığınız varsa, kan şekeri seviyeleri çok düşük olabilir. Bu durum hipoglisemi olarak da bilinir ve vücudunuzdaki enjekte edilen insülin kan dolaşımınızdan fazla glikoz taşındığında tetiklenir.

Çoğu vakada, çok fazla insülin almanızın bir sonucu olarak hipoglisemi oluşur, ancak bir öğün atlarsanız, çok şiddetli egzersiz yaparsanız veya boş mideyle alkol içerseniz de gelişebilir. ⁷ 

Hipoglisemi belirtileri şunları içerir:

• Titrek ve sinirli hissetmek
• Terlemek
• Dudaklarda karıncalanma
• Zayıf hissetmek
• Kafa karışıklığı
• Açlık
• Mide bulantısı

Hipoglisemi, şekerli bir şey yiyip içerek kontrol altına alınabilir. Kontrol altına alınmazsa, karışıklık, bulantı ve eninde sonunda bilinç kaybına neden olabilir. ⁸ 

Hiperglisemi (Yüksek Kan Şekeri) Belirtileri

Tip 1 diyabetli insanlar herhangi bir insülin üretemediğinden kan şekeri seviyeleri çok yüksek olabilir. Kan şekeri seviyelerinin çok yüksek olması da hiperglisemi olarak bilinir. Hiperglisemi belirtileri aniden ortaya çıkabilir ve şunları içerir:

• Aşırı susuzluk
• Ağız kuruluğu
• Bulanık görme
• Uyuşukluk
• Sık sık geçilmesi idrar ihtiyacı

Tedavi edilmeden bırakıldığında, hiperglisemi diyabetik ketoasidoza neden olabilir. Bu, vücudun yağ ve kasları alternatif bir enerji kaynağı olarak parçaladığı ciddi bir durumdur. Kanda asit birikimine de neden olur, kusma, dehidrasyon, bilinç kaybı ve hatta ölüm ile sonuçlanabilir. ⁹ 

Tip 1 Diyabet Nedenleri

Tip 1 diyabet neden olur? Tip 1 diyabet, otoimmün hastalıklar olarak bilinen bir grup duruma aittir. Otoimmün hastalıklar, vücudun kendi yararlı hücrelerini yanlışlıkla saldırgan bir organizma olarak tanımlamasıdır. Tip 1 diyabette, vücudun bağışıklık sistemi tarafından oluşturulan spesifik antikorlarla yanlış şekilde hedeflenmiş ve öldürülen insülin üreten pankreastaki beta hücreleridir. Araştırmacılar bağışıklık sisteminin bu şekilde davranmasına neden olan şeyleri hala araştırmaktadır ancak bugüne kadar araştırmacıların bulduğu somut bir kanıt yoktur. ¹⁰ 

İnsülinin Rolü

Bir sürü islet hücresi tahrip edildikten sonra, insülin üretmez veya çok az üretirsiniz. İnsülin pankreastan gelen, midenin arkasında ve altında bulunan bir bezden gelen bir hormondur.

• Pankreas insülini kan dolaşımına sallar.
• İnsülin dolaşır, şekerin hücrelerinize girmesini sağlar.
• İnsülin kan dolaşımınızdaki şeker miktarını düşürür.
• Kan şeker seviyeniz düştükçe pankreasınızdan insülinin salgılanması da azalır. ¹¹ 

Glikozun Rolü

Glikoz (bir şeker) kaslar ve diğer dokuları oluşturan hücreler için ana enerji kaynağıdır.

• Glikoz yemek ve karaciğer olmak üzere iki ana kaynaktan gelir.
• Şeker insülin yardımı ile kan dolaşımına emilir.
• Karaciğeriniz glikozu glikojen olarak depolar.

Bir süre (yemek yemediğiniz zamanlar gibi) glikoz seviyeleri düşük olduğunda, karaciğer depolanan glikojeni glikoz seviyesine çevirerek glikoz seviyenizi normal aralıkta tutmaya çalışır.

Tip 1 diyabette, hücrelere glikoz girmesine izin verecek bir insülin bulunmadığından şeker kan dolaşımınıza yerleşir ve hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir. ¹² 

Genetik Faktörler

Tip 1 diyabetle yakından ilgili olan bir dizi genetik faktör bulunmaktadır. Bunların her biri IDDM1 olarak adlandırılmıştır. En az 18 farklı bölge keşfedilmiş olan bu genetik faktör, romatoid artrit ve çölyak hastalığı gibi diğer otoimmün hastalıklara olan eğilimi de artırmaktadır.

Genetik, bazı kişilerin neden tip 1 diyabet hastalığına karşı daha duyarlı olduğu konusunda ipucu sunarken, bu genlere sahip olduğu halde tip 1 diyabet geliştirmeyen pek çok insan da bulunmaktadır.

Örneğin, tip 1 diyabet ile özdeş ikiz olması size istatistiksel olarak daha yüksek bir risk verir, ancak mutlaka durumu geliştireceğiniz anlamına gelmez. Genetik, insanların neden farklı yaşlarda tip 1 diyabet geliştirdiğini açıklayamamaktadır. Tip 1 diyabet en sık 10-14 yaş aralığında teşhis edilir ancak herhangi bir yaşta da teşhis edilebilir. ¹³ 

Tetikleyiciler

Araştırmacılar, bazı insanlar tip 1 diyabet için genetik yatkınlığa sahipken, tip 1 diyabetin başlangıçtaki gelişimini tetikleyen çevresel bir faktörün olmasının da muhtemel olduğunu öne sürmektedir. Önerilen olası tetikleyicilerin bazıları şunları içerir:

• Viral enfeksiyon
• Aşılar
• Düşük D vitamini seviyeleri
• İnek sütü
• İnsülin talebinde artış ¹⁴

Viral Enfeksiyonlar

Tip 1 diyabet ve bir takım farklı virüsler arasında bir bağlantı olduğu bulunmuştur. Özellikle enterovirüsler odak nokta olmuştur. Çalışmalar, enterovirüs antikorlarının,  hamile olan annelerin hamileliklerinde daha yüksek seviyelerde tip 1 diyabet gelişimi yarattığını söylemektedir. Enterovirüs enfeksiyonlarına maruz kalan çocukların kardeşleri tip 1 diyabet geliştirmese bile bu çocukların yine de tip 1 diyabet geliştirdiği de görülmektedir. ¹⁵ 

Aşılar

Bir başka teori, çocukluk aşılarının tip 1 diyabet geliştirme şansını artırabileceği yönündedir. Araştırmalar, tip 1 diyabet ile çiçek, tüberküloz ve Hemofilus influenza tip B (hib) aşıları gibi çocukluk aşıları arasında bir bağlantı olabileceğini söylemektedir. ¹⁶ 

Tip 1 Diyabet Tedavisi

Tip 1 diyabet nasıl geçer? Tip 1 diyabetin başlıca tedavisi enjeksiyon yoluyla veya insülin pompasıyla alınan insülindir. Tip 1 diyabet, bağışıklık sistemi pankreastaki insülin üreten beta hücrelerine saldırdığında gelişir. Bu hücreler düzgün çalışmazsa, vücut artık insülin üretemez. Bu nedenle tip 1 diyabetli insanlar yaşam boyu sürecek insülin tedavisine ihtiyaç duyarlar. Diğer tedavi yöntemleri arasında ise ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleri bulunmaktadır. Bunlar kişilerin hastalığı kontrol altında tutmasına yardımcı olabilmektedir. ¹⁷ 

İnsülin Dağıtımı

Midenin sindirim suları hormonu yok edeceği için insülin oral yoldan (ağız yoluyla) alınamamaktadır. Bunun yerine enjeksiyon, bir insülin kalemi, bir şırınga veya bir insülin pompası kullanarak alınmalıdır.

Bilgisayarlı insülin pompaları dijital göstergelere sahiptir ve yaklaşık olarak cep telefonu boyutundadır. Bunlar aynı zamanda bir insülin rezervuarından ve genellikle bir iğne ile karın yağına sokulan bir yapıdan oluşur (kalçalar, uyluklar, kalçalar veya kollara da sokulabilir).

Pompa önceden programlanmış küçük bir miktarda insülini vücuda (bazal insülin olarak bilinir) enjekte eder ve hasta, yemek yediği her seferde (bolus insülin dozu olarak bilinir) daha yüksek bir doz uygular. ¹⁸ 

İnsülin Tipleri

Birkaç farklı insülin tipi bulunmaktadır. Bunlar ne kadar çabuk etki ettiklerine, ne zaman doruğa ulaştıklarına ve etkisinin ne kadar süre devam ettiğine göre değişmektedir.

Afrezza, Humalog (insülin lispro), Apidra (insülin glulisine) ve Novo Rapid ve NovoLog (insülin aspart) gibi hızlı etkili insülin, verildikten yaklaşık 15 dakika sonra etki etmeye başlar, yaklaşık 1 saat sonra doruklarına gelir ve 2 ile 4 saat arasında etkisini sürdürmeye devam eder.

Humulin R ve Novolin R gibi düzenli (kısa etkili) insülin, yaklaşık 30 dakika sonra etki etmeye başlar, 2 ile 3 saat sonra doruk noktalara ulaşır ve 3 ile 6 saat boyunca etki göstermeye devam eder. ¹⁹ 

NPH insülin (Humulin N ve Novolin N) gibi orta etkili insülin, yaklaşık 2 ile 4 saat sonra etki etmeye başlar, 4-12 saat sonra doruk noktalara ulaşır ve 12 ile 18 saat boyunca etkisini sürdürmeye devam eder.

Levemir (insülin detemir) ve Lantus veya Toujeo (insülin glargin) gibi uzun etkili insülin aldıktan birkaç saat sonra etki etmeye başlar ve 24 saatlik bir süre boyunca oldukça istikrarlı bir etkiye sahiptir. ²⁰ 

Diğer Tip 1 Diyabet İlaçları

İnsülin tedavisine ilaveten, tip 1 diyabetli bazı insanlar, yemeklerden sonra kan glikoz düzeylerinde ani artışların (postprandiyal hiperglisemi) tedavisine yardımcı olabilecek enjekte edilebilir bir ilaç olan Symlin’i (pramlintid) almaktadırlar.

Pramlintid, karaciğerin glikoz üretimini azaltmanın yanı sıra, yiyeceklerin karnın içinden geçme hızını da yavaşlatmaktadır.

Tip 1 diyabet için kullanılabilecek diğer ilaçlar şunları içermektedir:

• İnsülin tedavisinin neden olduğu düşük kan şekeri tedavisi için ilaçlar
• Yüksek tansiyon ilaçları
• Kolesterol kontrolü ilaçları
• Kalp hastalığının önlenmesi için ilaçlar ²¹

Tip 1 Diyabet Ameliyatı

Tip 1 diyabetin bazı komplikasyonları ameliyatla tedavi edilir. Örneğin, vitreus dekolmanını çıkarmak için cerrahi işlem uygulanması (vitrektomi) göz hastalıklarını iyileştirebilir.

Pankreas ameliyatı: İnsülin kan şekerini hedef aralığında tutmak için yeterli olmadığında, bir pankreas nakli gerekli olabilir. Başarılı olursa, artık diyabet tedavisine ihtiyacınız olmayabilir.

Ancak yine de komplikasyonlara yol açabilir. Zaten komplikasyonlarınız varsa, zaman geçtikçe daha da kötüleşmeye devam edebilir. ²² 

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Bazı yaşam tarzı değişiklikleri, tip 1 diyabetli kişilerin sağlıklı kalmasına ve hastalıklarını daha iyi yönetmesine yardımcı olabilir. Bunlar arasında şunlar bulunur:

• Glikoz sayaçları ile her gün defalarca kontrol ederek kan glikoz düzeylerini izleme
• Dengeli bir diyet yeme ve karbonhidrat alımını izleme (karbonhidratlar kan şekeri düzeylerini büyük oranda etkiler)
• Kan şekerini düşürebilen ve vücudun insülin duyarlılığını arttıran düzenli egzersiz ²³

Hastalık ayaklardaki sinirlere ve kan damarlarına zarar verebileceğinden diyabetlilerde ayak sorunları gelişme riski daha yüksektir. Bu risk şunlar tarafından azaltılabilir:

• Sigarayı bırakmak
• Ayaklarınızı her gün kontrol etmek
• Atlet ayağı ve diğer ayak enfeksiyonlarını derhal tedavi etme
• Ayakları losyon ile ayakları nemlendirme
• Diyabetik ayak problemlerini en aza indirgemek için tasarlanmış ayakkabılar ²⁴

Tip 1 Diyabet İçin Hangi Doktora Gidilir?

Tip 1 diyabet teşhisi ve tedavisi için başvurabileceğiniz doktorlar şunlardır:

• Aile hekimi
• Dâhiliye uzmanı (iç hastalıkları uzmanı)
• Çocuk doktoru
• Diyetisyen
• Endokrinolog (metabolizma hastalıkları uzmanı) ²⁵