Hipoglisemi Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Hipoglisemi (Düşük Kan Şekeri) Nedir?

Hipoglisemi, kandaki glikoz (şeker) seviyesi çok düşük olduğunda ortaya çıkmaktadır. Normalde kan şekerinin 4.0 mmol / L – 8.0 mmol / L arasında değişen bir konsantrasyonda olması gerekir. Vücut, bunu yapmak için pankreas tarafından üretilen insülin hormonunun yanı sıra birkaç hormon içeren mekanizmaları kullanmaktadır.

Kan şekeri seviyeleri yükseldiğinde, pankreas kan akışından hücrelere glikoz hareketini teşvik etmek için insülin salarak tepki verir. İnsülin, glikozu yakıt olarak kullanmak için vücuttaki hücrelere sinyal göndererek kandaki glikoz miktarını düşürür.

Vücut ana yakıt olarak glikozu kullanmaktadır. Beyin, kandaki glikoz seviyeleri düşük olduğunda adrenalin ve kortizol adı verilen iki hormonu serbest bırakması için sinyal gönderir. Adrenalin ve kortizol, depoladığı karbonhidratları (yediğimiz gıdalardan) glikoza dönüştürmek ve kan dolaşımına bırakmak için karaciğeri yönlendirir.

Eğer kan şekeri çok düşükse pankreas bu seviyeleri artırmaktadır. Kan şekeri düşük olduğunda, pankreas, glukagon hormonunun depolanmış karbonhidratları glikoza dönüştürmesi ve karaciğerdeki diğer maddelerden (örneğin, amino asitler) yeni glikoz molekülleri yaratması için karaciğere sinyal gönderir. Bu mekanizmalar düzgün çalışmazsa, kan şekeri düşer ve beyin normal şekilde çalışamaz. ¹

Hipoglisemi Belirtileri

Şiddetli hipogliseminin potansiyel sonuçları dikkate alındığında, hafif hipoglisemiyi yani hipoglisemi başlangıcını mümkün olan en kısa sürede tedavi ederek bunu önlemek mümkündür. Buna ek olarak, hafif hipoglisemi erken tedavi edilse de belirtiler hemen kaybolmayacaktır.

Hipoglisemi nasıl anlaşılır? Hipoglisemi belirtileri aşağıda sıralanmıştır, ancak, bu, kişinin bütün belirtileri yaşayacağı anlamına gelmemektedir. Buna ek olarak, ortak bir belirti deneyimi başkasınınkinden biraz farklı olabilir veya beklenenden farklı olabilir. Bu nedenle, hipoglisemiye atfedilebilecek her türlü duygu, his, deneyim veya davranışa dikkat etmek önemlidir. ² 

Halk arasında, kişinin hiç yemek yememesi, kasıtlı olarak yemek yemeyi atlaması ya da yemek yemeden önce kendisini titrek, huysuz ve yorgun hissetmesi genellikle hipoglisemi ile ilişkilendirilmektedir. Hipoglisemi durumunda çok bitkin hissetmek oldukça belirgin bir belirtidir.

En sık karşılaşılan hipoglisemi belirtileri, yani diğer bir deyişle düşük kan şekeri belirtileri ise şunları içermektedir:

• Açlık, bazen yoğun ve ani olarak ortaya çıkabilir
• Sinirlilik veya titreme gibi endişe belirtileri
• Terleme, uyurken meydana gelen gece terlemesi de dâhil (bu durum gece hipoglisemisi belirtisidir)
• Baş dönmesi veya başı düşüyormuş gibi hissetmek
• Yorgun, bitkin veya sersem olma
• Uykuda uyanmak ve uyurken bile yorgun hissetmek
• Huzursuz hissetmek ve ruh hali vakaları geçirmek
• Yüz solgunluğu
• Baş ağrısı
• Kas güçsüzlüğü
• Karışıklık hissi ve çalışma veya konsantrasyon sorunları yaşama

Şiddetli durumlarda (diyabet ilaçları dâhil olduğunda), hipoglisemi nöbetler, koma ve hatta ölüme neden olabilir. Diyabetik hastalar, özellikle de uzun süreler boyunca tekrar tekrar ortaya çıkması durumunda, ciddi hipoglisemi atakları için yüksek risk altındadırlar. Diyabetli yaşlı hastalarda, şiddetli hipoglisemik ataklarının, demans, kalp hastalığı, fonksiyonel beyin hasarı, sinir hasarı ve ölüm riski artışı ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. ³ 

Kan şekeri seviyeleri kontrol altına alınmadığında hipoglisemi belirtileri yaşanmaya devam edecektir. Zaman içinde, bunlar yorgunluk, şeker isteği, kan basıncındaki değişiklikler, kilo kaybı veya kazanımı, sinir hasarı ve sinirlilik dâhil olmak üzere, pre-diyabet veya şeker hastalığının göstergesi olan komplikasyonlar ve sıklıkla yan etkilerle birlikte ortaya çıkabilir. ⁴

Gece Hipoglisemisi Belirtileri

Uyurken hipoglisemi yaşamak, gece hipoglisemisi olarak da bilinmektedir. İnsülinle diyabet tedavisi olan insanlarda daha sık görülmektedir.

Bazı insanlar gece hipoglisemi yaşadıklarında rahatsız olduklarını fark etseler de belirtileri sadece sabahları uyandıklarında fark edebilirler.

Gece oluşan hipoglisemi belirtileri aşağıdakileri içerebilir:

• Baş ağrısı – sıklıkla akşamdan kalmış gibi hissettirir
• Sabahları alışılmadık derecede yorgun hissetmek
• Nemli çarşaflar veya terden ıslanmış kıyafetler ⁵

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar

Aşağıdaki durumlarda hemen tıbbi bir yardım almalısınız:

• Daha önce hiç hipoglisemi belirtileri yaşamadıysanız ya da diyabetiniz yoksa
• Şeker hastalığınız varsa ve tedavi yöntemleri hipoglisemine cevap vermiyorsa

Hipogliseminin başlangıçta tedavisi, düzenli ve dengeli beslenme, alkol tüketimini bırakma veya glikoz tabletleri alma gibi seçenekleri barındırmaktadır. Bu tedaviler kan şekerinizi yükseltmiyorsa ve belirtilerinizi iyileştirmiyorsa hemen doktorunuza danışın.

Aşağıdaki durumlarda da acil yardım isteyin:

• Şeker hastalığı veya tekrar eden hipoglisemi öyküsü varsa
• Ciddi hipoglisemi belirtileri veya bilinç kaybı varsa  

Hipoglisemi Nedenleri

Hipoglisemi neden olur? Düşük kan şekeri olarak da bilinen hipoglisemi ya da şeker düşmesi, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilmektedir. Genellikle şeker hastası olan kişinin fazla insülini alması sonucu meydana gelmektedir. ⁶ 

Kan Şekeri Düzeni

Sindirim sistemi, yenilen gıdanın karbonhidratlarını, vücuttaki ana enerji kaynağı olan glikoz olan şeker moleküllerine dönüştürmektedir.

Yemekten sonra glikoz kan dolaşımına girmektedir. Bununla birlikte, glikoz, hücreye girmeden önce pankreas tarafından üretilen ve atılan insüline ihtiyaç duymaktadır. Başka bir deyişle, ne kadar glikoz olursa olsun, insülin yoksa hücre aç kalmaktadır.

Yemek yedikten sonra pankreas kandaki glikozu hücrelere taşımak ve kan şekeri seviyesini düşürmek için doğru miktarda insülini serbest bırakmaktadır. Herhangi bir fazla glikoz oluşması durumunda, karaciğer ve kaslara glikojen (depolanmış glikoz) şeklinde gitmektedir. İnsülin fazla kan şekeri seviyesini normale döndürmekten sorumludur.

Eğer kişi bir süre yemek yemediği için glikoz seviyeleri düşmüş olursa, pankreas depolanan glikojenin glikoza dönüşmesini tetikleyen glukagon hormonunu salgılar ve daha sonra glikoz seviyelerini tekrar yükseltir. ⁷ 

Hipoglisemi ve Diyabet

Tip 1 diyabetli kişiler insülin üretemezken, tip 2 diyabetliler insüline düzgün tepki vermeyen hücrelere sahiptir. Her iki tip şeker hastalığı da kan-glikoz seviyesinin yükselmesi ile ilgilidir, yani durum hücrelerin yeterli miktarda enerji almamasıyla ilişkilidir.

Her iki şeker hastalığına sahip insanlar genellikle kan şekeri düzeylerini düşürmek için insülin veya diğer ilaçlar gibi ilaçları almalıdır. Diyabetli kişi çok fazla insülin alırsa, kan şekeri seviyeleri çok düşebilir. Bu duruma hipoglisemi adı verilmektedir.

İnsülin kullanan bir kişi o günün o saati için normal miktarda insülin alabilir, ancak her zamankinden daha az yemek yemiş olabilir veya egzersiz yapmış olabilir. Yani o an için insülin gereksinimi her zamankinden daha düşüktür.

Diğer bir deyişle, çok fazla insülin almak hastanın dozu arttırdığı anlamına gelmez, ancak alınan insülinin o anda vücudun ihtiyaç duyduğundan daha fazladır.

Vücudun pankreasta çok fazla insülin salmasına neden olan diğer şeker hastalığı durumunda alınan ilaçları alırken de bu durum ortaya çıkabilir. ⁸ 

Diğer Nedenler

Şeker hastası olmayan bir kişinin kullandığı bazı ilaçlar o kişide hipoglisemiyi tetikleyebilir. Örneğin, Sıtma için kullanılan bir ilaç olan kinin, aynı zamanda hipoglisemiye neden olabilmektedir.

Romatizmal hastalığın tedavisinde kullanılan salisilatların veya hipertansiyon (yüksek tansiyon) için kullanılan propranolol ilacının yüksek dozlarda kullanılması da kan şekeri düzeylerinde ciddi bir düşüşe neden olabilir. Hipoglisemiye neden olan diğer faktörler ise şunlardır: ⁹ 

Alkolün kötüye kullanımı: Kişi yoğun bir şekilde alkol içiyorsa, bu durum karaciğer sağlığını etkileyebilmektedir. Böylece, depolanmış glikozu kan dolaşımına bırakabilir ve hipoglisemiye neden olabilir.

Bazı karaciğer hastalıkları: Uyuşturucu kaynaklı hepatitler hipoglisemiye neden olabilir.

Böbrek rahatsızlıkları: Böbrek rahatsızlığı olan insanlar ilaç alma konusunda sorun yaşayabilir, bu da kan şekeri düzeylerinin anormal derecede düşük olmasına neden olabilir.

Besin yetersizliği: Anoreksiya nervoza gibi yeme bozukluğu olan insanlarda, kan şekeri düzeyleri dramatik bir şekilde düşebilmektedir.

İnsülinoma: Bu, pankreasta çok fazla insülin üretebilecek bir tümördür.

Artan etkinlik: Kişinin çok fazla fiziksel aktivite içinde bulunması bir süre sonra kan şekeri düzeylerini düşürebilmekte ve hipoglisemiyi ortaya çıkarabilmektedir.

Endokrin problemleri: Adrenal ve hipofiz bezlerinin bazı bozuklukları şeker düşüklüğüne neden olabilir. Bu bozuklukları olan çocukların yetişkinlere göre kan şekeri düzeylerinin anormal derecede düşük olma olasılığı daha yüksektir.

Reaktif hipoglisemi (postprandial hipoglisemi): Pankreas yemek yedikten sonra çok fazla insülin ürettiği zaman oluşan bir durumdur.

Tümörler: Vücudun diğer bölümlerinde bulunan (pankreas değil) tümörler hipoglisemiye neden olabilir, ancak bu çok nadir bir durumdur.

Ciddi hastalık: Kritik hastalık dönemlerinde, pankreas da dâhil olmak üzere birçok farklı organ etkilenebilir; bu da hipoglisemiyi tetikleyebilmektedir.  

Hipoglisemi Tedavisi

Hipoglisemi nasıl geçer? Hipoglisemi için uygulanan tedavi planı, kan şekeri düzeyinin çok düşük olmasıyla sonuçlanan nedenin üzerinde odaklanmaktadır. Kan şekeri düşmesinin nedenleri şeker hastalığından kaynaklanan hipoglisemi ve şeker hastalığından kaynaklanmayan hipoglisemi olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. ¹⁰ 

Şeker Hastalığından Kaynaklanan Hipoglisemi

Hipoglisemi diyabet için kullanılan belirli ilaçlardan (tip 1 veya tip 2 diyabetli kişilerde hipoglisemik meydana gelebilir) kaynaklanıyorsa, bir sağlık uzmanı hipoglisemi oluştuğunda size yardımcı olabilecek birkaç şey önerebilir. Ayrıca, hipoglisemiyi önlemeye yardımcı olmak için şeker hastalığı tedavi planınızda düzenlemeler de yapabilir.

İlaç tedavisinde doz ayarlaması: Örneğin, şeker hastalığı için insülin tedavisi görüyorsanız, doz oranlarında yapılan değişimler hipoglisemini önleyebilir. ¹¹

Yemek planınızı geliştirmek veya ayarlamak: Bir diyetisyen ile çalışarak sağlıklı bir yemek planı oluşturabilirsiniz. Örneğin, karbonhidrat içeren yemeklerdeki tutarlılığı koruyan bir yemek planı uygulanabilir. Diyetisyen, aynı zamanda, ilaçlarınızı veya insülini daha iyi planlayabilmeniz için karbonhidratların gramlarını saymayı öğrenmenize de yardımcı olabilir.

Kan şekeri seviyelerini takip etmek: Gün boyunca kandaki glikoz seviyenin kaç olduğunu bilmek önemlidir. Kişi uyandığında, yemek yemeden önce ya da yemek yedikten sonra kan şekerini kontrol ederek olası tetikleyicilerden uzak durabilir. ¹² 

Alkollü içeceklerin tüketimini sınırlandırmak: Alkol vücudun glikozu metabolize etme şeklini etkileyebilmektedir, bu nedenle zaten hipoglisemi riski bulunuyorsa, alkol miktarı azaltılmalıdır.

Glikoz tabletleri (dekstroz) veya sert şekerleme taşıma: Doktorun da öneri ile glikoz tabletleri veya sert şekerlemeleri yanınızda taşıyabilirsiniz. Onları çantanıza, cüzdanınıza, arabanıza, masanıza, kilitli dolabınıza koyabilirsiniz. Tabletleri veya şekeri yuttuktan 15 dakika sonra kan şekerini tekrar kontrol etmeniz gerekecektir. Etki etmediği takdirde doktora başvurulmalıdır. ¹³ 

Şeker Hastalığından Kaynaklanmayan Hipoglisemi

Birden fazla hipoglisemi atağı yaşarsanız ve diyabetiniz yoksa doktorunuz kan şekerinin neden düştüğünü anlamaya çalışacaktır. Bu bilgiyle bir tedavi planı hazırlayacaktır.

Hipoglisemiyi önlemeye yardımcı olmak için tedavi planına yaşam tarzı değişiklikleri eklenebilir. Ayrıca belirtileri fark ettiğinizde hipoglisemiyi nasıl tedavi edeceğinizi öğrenmeniz gerekecektir.

Hipoglisemi tedavi yöntemleri şunları içerebilir: ¹⁴ 

Kan şekerini takip etme: Doktorunuz en azından en doğru tedavi yöntemini bulana kadar gün boyunca kan şekeri seviyenizi kontrol etmenizi isteyebilir. Kan şekeri seviyesini takip etmek, kan şekeri seviyenizi düşüren şeyin ne olduğunu bulmanıza yardımcı olmaktadır.

Yemek planını geliştirmek veya ayarlamak için bir diyetisyenle birlikte çalışmak: Yenilen her yemek, kan şekeri seviyesi üzerinde büyük bir rol oynamaktadır. Diyetisyen size, kabul edilebilir bir kan şekeri aralığını korumayı kolaylaştıracak, sağlıklı, dengeli beslenme seçenekleri hakkında yardımcı olacaktır.

Glikoz tabletleri, sert şekerleme veya diğer atıştırmalıkları taşıma: Eğer doktorunuz da öneriyorsa, yanınızda glikoz tabletleri veya sert şekerleme taşıyabilirsiniz. Bunları çantanıza, cüzdanınıza, arabanıza, masanıza, kilitli dolabınıza koyabilirsiniz. Ayrıca, peynir veya fıstık ezmeli kraker gibi bazı atıştırmalıklar da bu durumda size yardımcı olabilir. ¹⁵

 Hipoglisemi Ameliyatı

Hipoglisemi, pankreastaki bir tümör (İnsülinoma) veya pankreas dışındaki tümörlerden kaynaklanabilir. Bu tümörler iyi huylu veya malign (diğer dokulara yayılmaya eğilimli, kötü huylu tümör) olabilir. Ameliyat, insülinoma (nadir görülen pankreas endokrin tümörlerinden biri) için en iyi tedavi yöntemidir.

Endokrinolog tarafından yapılan özel testler cerrahın daha az pankreas dokusu almasına yardımcı olabilir, böylece ameliyat sonrası şeker hastalığı riski azalır. Tümör iyi huylu değilse ya da ameliyat edilemezse, bazı ilaçlar hastalıklı pankreas beta hücrelerinden insülin salınmasını baskılayabilir.