Huzursuz Bacak Sendromu Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Huzursuz Bacak Sendromu Nedir?

Huzursuz bacak sendromu, kişinin dinlenmesine ve uyumasına engel olan, bacaklarda meydana gelen rahatsız edici hislerle karakterize edilen nörolojik bir hastalıktır. Yapılan çalışmalara göre, huzursuz bacak sendromunun iki ana nedeni beyindeki dopamin ve demir eksikliğidir. Huzursuz bacak sendromu geliştirmiş olan kişilerin yaklaşık olarak % 60’ı, huzursuz bacak sendromlu bir aile bireyine sahiptir. Bu nedenle de, genetik faktörlerin oldukça etkin bir rol oynadığı düşünülmektedir. ¹

Herkesin huzursuz bacak sendromu geliştirme ihtimali bulunmaktadır. Bununla birlikte, daha sıklıkla yaşlı insanlarda ve kadınlarda ortaya çıktığı gözlemlenmektedir. Daha hafif olan belirtiler genellikle yetişkinlikle başlamakta ve yaş ilerledikçe daha da kötüleşmektedir. Özellikle, 50 yaşından sonra huzursuz bacak sendromu belirtileri çok şiddetli olabilmekte ve uykusuzluğa yol açabilmektedir. Huzursuz bacak sendromunun hamilelik sırasında yaygın olarak yaşandığı da diğer bir bilgidir. Hamile olan kadınların yaklaşık % 40’ında huzursuz bacak sendromu belirtileri geliştiği düşünülmektedir. ²

Son yıllarda yapılan araştırmalara göre, her 10 kişiden 1’i huzursuz bacak sendromundan muzdarip olmaktadır. Ne yazık ki, birçoğu uygun tedaviyi görememektedir. Ortak kanı ise, sinir ve stresten uzak durmaya çalışmaktır. Belirtileri kişiden kişiye göre farklılık gösterebilmektedir ve doktora başvurulduğu takdirde, hasta tarafından tanımlanması oldukça zor olabilmektedir.  ³

Huzursuz Bacak Sendromu Belirtileri

Huzursuz bacak sendromunun belirtileri kişiden kişiye göre çok fazla farklılık göstermese de, tanımlaması oldukça zor olabilmektedir. Yaşayanlar tarafından sıklıkla, bacaklarda ve kollarda meydana gelen karıncalanma, kaşıntı, batma, yanma, çekilme ya ağrı hissi ile tanımlanmaktadır. Tüm bu belirtiler nedeniyle huzursuzluk hisseden kişi için bu durum oldukça zararsız edici bir hal alabilmektedir. ⁴ 

Huzursuz bacak sendromu nasıl anlaşılır? Huzursuz bacak sendromu başlangıcında, kişi bacaklarında yukarıda bahsedildiği gibi bir rahatsızlık hissetmeye başlamaktadır. Sonrasında ise hareket ettirmek için güçlü bir dürtü ortaya çıkmaktadır.

Huzursuz bacak sendromu belirtileri daha ayrıntılı olarak şöyle sıralanabilmektedir:

• Hareket Ettirmek İçin Güçlü Bir Dürtü

Bacaklarda hissedilen huzursuzluk ve rahatsızlık nedeniyle, kişi bacaklarını hareket ettirmek için güçlü bir dürtü de hissetmektedir. Oldukça rahatsız edici olabilen bu durum, tahammül edilemez bir hal alabilmektedir. ⁵ 

• Dinlenme Sırasında Belirtilerin Tetiklenmesi

Kişi uzanırken ya da otururken yani dinlenme saatleri içindeyken, huzursuz bacak sendromu belirtileri daha kötüleşmektedir.

• Geceleri Belirtilerin Kötüleşmesi

Huzursuz bacak sendromunun tipik bir özelliği, belirtilerin gece saatlerinde daha da şiddetlenmesidir. Daha şiddetli vakalarda, belirtiler günün erken bir saatinde de başlayabilmektedir, fakat yatmadan önce yoğunlaşma eğilimindedir^. 6 

• Fiziksel Aktivite İle Belirtilerin Kaybolması

Kişi, huzursuz olan bacağı hareket ettirdiğinde rahatsız edici hisler kayboluyorsa, bu da bir huzursuz bacak sendromu belirtisi olarak değerlendirilmektedir. Oluşan rahatlama kısmı ya da tam olarak hissedilebilmektedir, ancak çoğu zaman fiziksel aktiviteden hemen sonra başlamaktadır. Hareket boyuncada rahatlamış gibi hissedilmeye devam edilmektedir. ⁷ 

• Uyku Sırasında Bacakları Hareket Ettirme

Huzursuz bacak sendromu yaşayan pek çok insan, uyku sırasında periyodik hareket bozukluğu yaşamaktadır. Bu nedenle de, uyku sırasında bacakları seğirme ya da tekme atma hareketleri yapılmaktadır.

Huzursuz bacak sendromu belirtileri hafif olabildiği gibi can sıkıcı derecede şiddetli de olabilmektedir. Genellikle, kişi çok fazla stres altında olduğunda belirtiler bir süre daha fazla hissedilebilmektedir. Diğer yandan, her gece bu durumdan muzdarip olabilen kişiler de bulunmaktadır. Şiddeli huzursuz bacak sendromu vakalarında, bacaklarda olduğu gibi kollarda da benzer belirtiler gelişebilmektedir. ⁸ 

• Uykuda Periyodik Hareket Bozukluğu

Uykuda periyodik hareket bozukluğu, uyku sırasında tekrar tekrar aynı hareketleri yapmayı içeren bir uyku bozukluğudur. Hareket edilen uzuvlar arasında genellikle,  ayak başparmağı, bacaklar, dizler ve kalçalar bulunmaktadır.

Kişi REM uykusuna geçmeden bu hareketleri yapmaya başlamaktadır. 5 ile 90 saniye arasında düzenli aralıklarla hareketler tekrarlanmaktadır. Bu hareketler her gece farklı olabilmektedir. ⁹ 

Huzursuz Bacak Sendromu ve Uykuda Periyodik Hareket Bozukluğu Arasındaki Fark Nedir?

Huzursuz bacak sendromu ve uykuda periyodik hareket bozukluğu benzer belirtilere ve tedavi yöntemlerine sahip olduğu için genellikle birbiriyle bağlantılı olduğu düşünülmektedir.

Huzursuz bacak sendromunda, bacaklarda meydana gelen rahatsızlık hissi nedeniyle, kişi bacağını hareket ettirmek için güçlü bir dürtü hissetmektedir. Özellikle, dinlenme saatlerinde ve akşamları kötüşelen huzursuz bacak sendromu belirtileri, fiziksel aktivite ile rahatlayabilmektedir.

Birbirine benzeyen bu iki bozukluk arasındaki asıl fark ise, uykuda periyodik hareket bozukluğunun sadece kişi uykudayken meydana gelmesidir. Oysa, huzursuz bacak sendromuna sahip olan kişi uykuda olsun ya da uykuda olmasın farketmeksizin bu belirtileri yaşayabilmektedir.

Bununla birlikte, huzursuz bacak sendromu yaşayan kişilerin yaklaşık yüzde 80 ya da 90’ı aynı zamanda uykuda periyodik hareket bozukluğuna da sahiptir. Bunun tam tersi bir durum ise pek mümkün değildir. ¹⁰ 

Huzursuz Bacak Sendromunun Diğer Belirtileri

• Huzursuz bacak sendromu sahibi olan kişi uzun bir süre oturmakta zorluk çekebilmektedir. Bu nedenle, araç kullanmak ya da uçak yolculuğu yapmak kişi için oldukça rahatsız edici bir hal alabilmektedir.
• Huzursuz bacak sendromu nedeniyle kişi daha az uyuyabilmektedir. Daha şiddetli olan vakalarda, gece en fazla 5 kadar uyumak söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle de, kişi gün içinde sürekli uykulu hissetmekte ve günlük faaliyetlere konsantre olamamaktadır.
• Huzursuz bacak sendromu olan kişilerin depresyon veya anksiyete geliştirme olasılığı da yükselebilmektedir.
• Çoğu insan 45 yaşından sonra huzursuz bacak sendromu geliştirmektedir.
• Huzursuz bacak sendromu erkeklere oranla kadınlarda çok daha fazla görülmektedir.
• Huzursuz bacak sendromu bulunan bir aile bireyine sahip olunması durumunda, belirtileri 45 yaşından önce geliştirmeniz daha olasıdır. ¹¹ 

Huzursuz Bacak Sendromu Nedenleri

Huzursuz bacak sendromu neden olur? Huzursuz bacak sendromunun nedenini her zaman tam olarak belirlemek mümkün olamayabilmektedir. Ortak bir fikir, bu durumun genetik faktörlerin ve artan yaşın (40 ve sonrası) bir sonucu olarak ortaya çıktığıdır. Bazı belirli genlerin huzursuz bacak sendromuyla ilişkili olabileceğine dair çalışmalar da bulunmaktadır. Diğer ortak bir neden ise vücuttaki demir eksikliğidir. ¹² 

Huzursuz bacak sendromu her ne kadar genellikle 40 yaşından sonra görülse de, çocuklar da dahil olmak üzere her yaştan insanı etkileyebilmektedir. Bununla birlikte, erkeklere oranla kadınlarda daha sık görülmektedir. ¹³ 

Genetik / Kalıtsal Faktörler

Huzursuz bacak sendromu, özellikle 40 yaşından sonra geliştiğinde, bu durumun aileden kalıtsal olarak geçtiği düşünülmektedir. Huzursuz bacak sendromunun ilişkili bazı genlerin mevcut olduğu kromozomlar tespit edilmiştir. ¹⁴ 

Dopamin Eksikliği

Yapılan çalışmalara göre, huzursuz bacak sendromunun en önemli nedenlerinden biri, beyinde bulunan ve hareket kontrolü sağlayan dopamin isimli maddenin eksikliğidir. Kasların aktivasyonu için dopamin gereklidir. Bu nedenle, eksik olması durumunda işlev bozukluğu meydana gelmektedir ve vücut istemsiz hareketler yapmaktadır. Dopamin eksikliğinin yol açtığı bir diğer rahatsızlık Parkinson hastalığıdır. Parkinson hastası olan kişinin huzursuz bacak sendromu geliştirme riski daha yüksek olabilmektedir. ¹⁵ 

Hamilelik

Hamile olan her 5 kadından 1’nin huzursuz bacak sendromundan muzdarip olduğu düşünülmektedir. Bu belirtiler genellikle doğumdan kısa bir süre sonra düzelmektedir. Hamilelik süresi boyunca ise özellikle geceleri annenin uyumasını oldukça zorlaştırabilmektedir.

Bu durum, hamilelik sırasında yaşanan demir eksikliği nedeniyle gelişmektedir. Diğer risk faktörleri arasında ise D vitamini eksikliği ve kalsiyum eksikliği bulunmaktadır. ¹⁶ 

Altta Yatan Tıbbi Nedenler

Huzursuz bacak sendromunun tamamen altta yatan tıbbi bir sorun nedeniyle geliştiğini söylemek mümkün değildir. Bununla birlikte, bazı sağlık sorunlarının etkisi olduğu düşünülmektedir. Huzursuz bacak sendromuna yol açabileceği düşünülen bazı tıbbi koşullar şunlardır: ¹⁷ 

• Periferik Nöropati

Periferik nöropati yani sinir ucu iltihabı, el ve ayaklarda bulunan sinirlerin hasar görmesidir. Bu durum genellikle, diyabet ve alkolizm gibi kronik hastalıklardan kaynaklanmaktadır.

• Demir Eksikliği

Anemi nedeniyle gelişmese bile, vücuttaki demir eksikliği huzursuz bacak sendromuna yol açabilmekte ya da mevcut durumu daha da kötüleştirebilmektedir. Mide kanaması ya da bağırsak kanaması gibi kan kaybı ile sonuçlanan durumlarda veya ağır adet dönemlerinde demir eksikliğine yol açabildiği için kaybedilen kanın hemen telafi edilmesi büyük önem taşımaktadır. ¹⁸ 

• Böbrek Yetmezliği

Böbrek yetmezliğinin yan etkilerinden biri de, anemi ile birlikte gelişen demir eksikliğidir. Böbreklerin olması gerektiği gibi fonksiyonlarını yerine getirememesi, kandaki demir depolarının azalmasına yol açabilmektedir. Bu durumda da, vücutta kimyasal değişiklikler meydana gelmektedir. Sonuç olarak, huzursuz bacak sendromu yaşanabilmektedir.

• Spinal Kord Problemleri

Omurilikte meydana gelen bazı lezyonların huzursuz bacak sendromu ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Spinal kord üzerine uygulanan anestezi de huzursuz bacak sendromu geliştirme riskini artırabilmektedir. ¹⁹ 

Huzursuz Bacak Sendromu Risk Faktörleri

Huzursuz bacak sendromunun gelişmesine katkıda bulunabilecek ya da mevcut durumu da kötüleştirebilecek pek çok risk faktörü bulunmaktadır. Huzursuz bacak sendromu risk faktörleri şöyle sıralanmaktadır^: 20 

• Stres ve Anksiyete

Stres ve anksiyete huzursuz bacak sendrom tetikleyicileri arasında en riskli olan durumdur. Bu durumu rahatlamak için yoga ya da meditasyon gibi stres azaltıcı teknikleri denemekte fayda vardır.

• Sigara İçmek

Sigara içmek, içerdiği nikotin nedeniyle huzursuz bacak sendromu tetikleyebilmektedir. Genel vücut sağlığı için yapılacak en iyi şey sigarayı bırakmak olacaktır.

• Alkol

Alkol, huzursuz bacak sendromu belirtilerini daha da kötüleştirebilmektedir. Uykuyu teşvik eden bir özelliği olsa da, uykunun kalitesini azaltmaktadır. Uyku bozuklukları söz konusu olduğunda alkol oldukça belirtileyici bir risk faktörü olarak değerlendirilmektedir. ²¹ 

• Yoğun Egzersiz

Sert ve yorucu egzersizler vücudu fazla yorabilmektedir. Ilımlı seviyede günlük olarak egzersiz yapmak, huzursuz bacak sendromunu hafifletmeye yardımcı olabilmektedir. Diğer yandan, yatmaya yakın saatlerde yapılan egzersiz, bazı insanlarda uykunun kalitesini azaltabilmektedir.

• Bazı İlaçlar

Huzursuz bacak sendromuna yol açabilecek pek çok ilaç türü bulunmaktadır. Bu ilaçlar arasında özellikle, bulantıyı engelleyen ilaçlar ve sakinleştirici antihistaminikler bulunmaktadır. Bunlar beynin dopamin reseptörlerini bloke etmektedir. Antidepresanlar da huzursuz bacak sendromuna neden olabilmektedir.

• Kafein

Kafein uyarıcı bir maddedir, bu nedenle, özellikle yatma saatine yakın bir saatte alındığında, uykuya dalmayı engelleyebilmektedir. Huzursuz bacak sendromu belirtilerini hafifletmek için kahve, çay, kola, sporcu içecekleri ve hatta çikolata gibi gıdaların tüketimine sınırlandırma getirilmelidir. ²² 

Huzursuz Bacak Sendromu Tedavisi

Huzursuz bacak sendromu nasıl geçer? Huzursuz bacak sendromunu tamamen iyileştirebilecek bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Diğer yandan, uygulanabilecek pek çok yöntemle belirtileri hafifletmek mümkün olabilmektedir. Teda yöntemleri tamamen kişisel belirtilere bağlı olarak şekillenmektedir. Huzursuz bacak sendromunun altta yatan diğer bir tıbbi sağlık sorunu nedeniyle gelişmesi durumunda ise, amaç ilk önce o tıbbi nedeni tedavi etmektir. Sonrasında zaten huzursuz bacak sendromu belirtileri de kaybolacaktır. ²³ 

Kendi Kendine Tedavi Yöntemleri

Çoğu durumda, huzursuz bacak sendromu yaşam tarzı seçenekleri nedeniyle ortaya çıkmakta ya da giderek kötüleşmektedir. Huzursuz bacak sendromunun temel nedeni bu olduğun, basit kendi kendine ya da evde tedavi yöntemleriyle durum kontrol altına alınabilmektedir. Huzursuz bacak sendromu belirtilerini hafifletebilecek bazı tavsiyeler şunlardır:

• Yatmadan birkaç saat önce alkol, kafein ve nikotin kullanmamaya özen gösterin.
• Reçetesiz ya da reçeteli olan ilaçları mutlaka kullanma talimatlarına uygun bir şekilde alın.
• Her gün ılımlı seviyede düzenli egzersiz yapmaya çalışın.
• Yatmadan önce ağır yemekler ya da büyük öğünlü yemekler yemekten kaçının.
• Uyku düzenini sağlayın ve bu düzene uymaya çalışın.
• Gündüz uykusundan kaçının.
• Yatağı sadece uyku ve cinsel ilişki için kullanmaya çalışın. TV izlemek gibi aktivitelerden kaçının.
• Uyumaya hazırlandığınızda, bunu kendinize stres haline getirmeyin ve rahatlamaya çalışın.
• Stres altındayken ya da duygusal problemler yaşarken bir kaçma yöntemi olarak yatağa girmemeye özen gösterin. ²⁴ 

Huzursuz bacak sendromunu tedavi etmek için amaçlanan ilk şey, belirtilere neden olan ve belirtilerin kötüleşmesine yol açan, gıdaları tüketmekten kaçınmaktır. Aynı zamanda, alkol, kafein ve nikotin kullanımına sınırlandırma getirilmelidir. Bunlar kısmen de olsa, belirtileri hafifletmeye yardımcı olabilmektedir. ²⁵ 

Yan Etkisi Bulunan İlaçların Değiştirilmesi

Kullanılan bazı ilaçlar, bir yan etki olarak huzursuz bacak sendromuna yol açabilmektedir. Bu nedenle, kullanılan ilaçların doktor tavsiyesi ile değiştirilmesi gerekebilmektedir.

Altta Yatan Tıbbi Nedenin Tedavisi

Huzursuz bacak sendromuna yol açan kansızlık (anemi), şeker hastalığı (diyabet), beslenme yetersizlikleri, böbrek hastalığı, tiroid hastalığı, varisli damarlar veya Parkinson hastalığı gibi altta yatan tıbbi durumlar tedavi edilmelidir. ²⁶ 

Vitamin ve Mineral Takviyeleri

Vitamin veya mineral eksikliklerini telafi etmek için doktor tarafından diyet takviyeleri önerilebilmektedir. Bazı durumlarda, bu tedaviler huzursuz bacak sendromu belirtilerini hafifletmek yeterli olabilmektedir.

Alternatif Yöntemler

Huzursuz bacak sendromu belirtilerinden muzdarip olan kişinin esneme ve germe hareketleri yapması, sıcak ya soğuk su banyoları uygulaması, jakuzi banyolarından yararlanması, sıcak veya soğuk paketler kullanması oldukça faydalı olabilmektedir. Bununla birlikte, bacak masajı ve yatmadan önce ayaklara ve ayak parmaklarına uygulanan titreşimli fizik tedavi seçenekleri de belirtileri hafifletmeye yardımcı olabilmektedir.

Huzursuz bacak sendromu belirtilerini kötüleştiren faktörlerden biri olan stresten uzak durulması da önemlidir. Bunun için egzersiz, meditasyon, yoga, hobi ve nefes alıp verme yöntemleri gibi gevşeme yöntemleri tercih edilebilmektedir. ²⁷ 

İlaç Tedavisi

Huzursuz bacak sendromu için ilaç tedavisi, haftada 3 geceden fazla olacak şekilde belirtiler yaşayan kişiler için doktor tarafından reçete edilerek uygulanmaktadır. Altta yatan tıbbi bir nedenden kaynaklanmıyorsa, ilaç tedavisi huzursuz bacak sendromunu iyileştirememektedir. Etkisi sadece belirtileri hafifletme üzerine olmaktadır.

Huzursuz bacak sendromu durumunda sıklıkla reçete edilen ilaçlardan bazıları şunlardır:

• Dopaminerjik Ajanlar

Dopaminerjik ajanlar, beyindeki nörotransmiter dopamin seviyesini artırmaya yardımcı olmaktadır. Böylece huzursuz bacak sendromu belirtileri engellenebilmektedir. ²⁸ 

• Dopamin Ajanları

Dopamin ajanları, beyindeki dopamin seviyelerini arttırmaya yardımcı olmaktadır. Dopamin ajanı içerikli ilaçların bazı yan etkileri bulunabilmektedir. Bu nedenle yaşlı hastalarda kullanımı zor olabilmektedir.

• Benzodiazepin

Benzodiazepin olan ilaçlar yatıştırıcı bir özelliğe sahiptir. Bu nedenle, belirtilerin hafifletilmesine yardımcı olarak, kişinin daha rahat uyumasını sağlayabilmektedir.

• Antikonvülsan

Antikonvülsan ilaçlar, şiddetli kas spazmlarını hafifletmek için kullanılmaktadır. Huzursuz bacak sendromu nedeniyle oluşan ağrıyı ve gündüz belirtilerini azaltmak için faydalı olabilmektedir.

• Alfa2 agonistleri

Bu ilaçlar beyin sapındaki alfa2 reseptörlerini uyarmaya yardımcı olmaktadır. Böylece, sinir sisteminin kas hareketlerini ve hislerini kontrol eden kısmını tersine çeviren sinir hücreleri aktive edilmektedir.  

Huzursuz Bacak Sendromu İçin Hangi Doktora Gidilir?

Huzursuz bacak sendromu tanısı ve tedavisi için nöroloji bölümüne başvurulmaktadır. ²⁹