KOAH Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) Nedir?

KOAH yani kronik obstrüktif akciğer hastalığı, ilerleyen bir akciğer hastalığıdır. Bu akciğer hastalığı zamanla nefes almayı oldukça zorlaştırmaktadır. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı isminde de anlaşılacağı gibi kroniktir. Bir başka deyişle, kişi her gün bu hastalıkla yaşamaya devam etmektedir. Ciddi ve uzun süreli KOAH vakaları, erken ölümlere neden olabilmektedir. KOAH için herhangi bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır, ancak genellikle belirtileri kontrol altına alınabilmekte ve ilerleyişi yavaşlatılabilmektedir. KOAH bazen kronik bronşit veya amfizem olarak da adlandırılmaktadır. ¹

KOAH neticesinde akciğerlerdeki hava yolları iltihaplanmakta, kalınlaşmakta ve oksijenin değiştirildiği doku tahrip edilmektedir. Zamanlar da, akciğerlerdeki hava akışı azalmaktadır. Bu olduğunda, vücudun dokuları az oksijen alır ve atık gaz olan karbondioksitten kurtulmak zorlaşır. Hastalık kötüleştikçe, nefes darlığı daha da artmakta ve hayatın içinde aktif bir şekilde yaşamak zorlaşmaktadır. ² 

En sık rastlanan KOAH nedeni sigara içmektir. KOAH’lı çoğu insan sigara içmektedir ya da ikinci el dumana maruz kalmaktadır. Bununla birlikte, KOAH sahibi de olsa, sigara içmemiş olan pek çok hasta da bulunmaktadır. Uzun süreler hava kirliliği, kimyasal dumanlar veya tozlar gibi akciğer tahriş edicilere maruz kalma da KOAH’a katkıda bulunabilmektedir. Alfa-1 antitripsin (AAT) eksikliği adı verilen nadir bir genetik hastalık da KOAH hastalığına yol açabilmektedir. ³

KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) Belirtileri

KOAH yani kronik obstrüktif akciğer hastalığı ile yaşayan insanlar farklı belirtilere sahip olabilmektedir. Bazı belirtiler KOAH’ın erken belirtileri (KOAH başlangıcı) olarak değerlendirilmektedir. Hastalık ilerledikçe, KOAH’lı insanlar daha fazla belirti göstermeye başlamaktadır. Belirtiler yavaş yavaş kötüleşebilmekte ve daha sık ortaya çıkabilmektedir.

Bazı belirtiler kişinin bir KOAH atağı yaşadığını gösterebilmektedir. Diğer belirtiler ise daha ciddidir ve bu belirtilerin yaşanması durumunda hemen tıbbi yardım alınması gerekmektedir.  ⁴

Genel KOAH Belirtileri

KOAH nasıl anlaşılır? KOAH başlangıcında, çoğu insan bu hastalığa sahip olduğunu bile fark edememektedir. Bunun nedeni, erken evrelerde herhangi bir belirtinin ortaya çıkmamasıdır. Ancak zamanla hastalık kötüleştikçe, aşağıdaki gibi belirtiler gelişebilmektedir:

Sürekli öksürük – haftalarca ya da aylarca süren öksürük

Mukus, balgam – Öksürmeye veya boğazı temizlemeye ihtiyaç duyulan mukus (balgam) artışı

Nefes darlığı – Nefes darlığı veya nefessizlik hissi

Hırıltı – nefes alırken gelen hırıltılı ses, hırıltılı solunum

Göğüs sıkışması – göğüs veya göğüs çevresinde basınç hissi

Bu belirtiler her gün ortaya çıkmayabilir. Kişi sadece bazı belirtilere sahip olabilir. Örnek vermek gerekirse, bazı belirtiler sadece egzersiz veya aktivite sırasında yaşanabilmektedir. Ancak, düzenli olarak devam ederse, bir sağlık uzmanı nefes ölçümünü yapmak için testler yapabilir ve belirtilerin nedenin KOAH olup olmadığını öğrenebilir. ⁵

İlerlemiş KOAH Belirtileri

KOAH kötüleştikçe kişinin belirtileri daha da kötüleşmektedir. Belirtiler daha sık ortaya çıkmaya başlamakta ve yeni belirtiler de eklenebilmektedir. Bununla birlikte, doğru türde tedaviler almak bu süreci yavaşlatabilir.

KOAH sahibi olan kişinin belirtileri her gün düzenli olarak yaşaması, hastalığın artık yerleştiğini ve belirtilerin artık yerleşmiş olduğunu göstermektedir.

Stabil hastalık sırasında, kişi genel KOAH belirtileri göstermeye devam edebilmektedir. Belirtiler daha sık meydana gelebilmekte ve zamanla yavaş yavaş kötüleşebilmektedir. ⁶

Hastalık ilerledikçe yeni belirtiler ortaya çıkmaya başlayabilir. 

Ayak bilekleri, bacaklar ve ayaklarda şişme

Yorgunluk ve bitkinlik

Düz kas kasılmaları

Kilo kaybı

Dudakların veya tırnak yataklarının morarması

Sabah ortaya çıkan baş ağrısı

Bu belirtiler genellikle zaman içinde yavaş yavaş başlamaktadır. KOAH’lı insanlar çoğu zaman başlangıçta bunları fark etmemektedir. Bununla birlikte, sağlık uzmanlarının, hastalarının yeni bir belirtiyi ne zaman yaşamaya başladıklarını bilmeleri gerekir. ⁷

KOAH Atağı Belirtileri

Akut (kısa süreli) bir alevlenme KOAH atağı olarak adlandırılmaktadır. Alevlenmenin belirtilerinden biri, kişinin günlük KOAH belirtilerinin aniden daha da kötüleşmesidir.

Solunum yolu enfeksiyonları, KOAH alevlenmelerinin çok yaygın bir nedenidir. Alevlenmeler, havadaki kötü hava kirliliği veya diğer tahriş edici maddelerden de kaynaklanabilir. Bazen, bu ataklar bilinen bir sebep olmadan bile gerçekleşebilir.

Çok hızlı ve düzensiz öksürük krizi, nefes darlığı veya hırıltılı solunum KOAH atağı belirtileri olabilmektedir. KOAH atağının diğer önemli belirtileri şunlardır:

Aniden artan balgam, mukus

Balgam, mukus renginde değişiklik

Ateş

KOAH atağına hemen müdahale etmek önemlidir. Bu, ataklar hastanın zarar görmesine neden olabilir. Bazı durumlarda ataklar evde tedavi edilebilse de, bazen hastanede tedavi gerekmektedir.  

Şiddetli KOAH Belirtileri

Şiddetli KOAH belirtileri olan insanlar hemen bir sağlık kuruluşuyla veya acil servisle irtibata geçmelidir. Şiddetli belirtiler şunlardır:

Karışıklık

Aşırı uykulu olma

Nefes alma / konuşma güçlüğü

Zihinsel işlevlerin yavaşlaması

Hızlı kalp atışı

Bu belirtiler, hastanın çok şiddetli bir alevlenmeye veya hatta solunum yetmezliğine sahip olduğunun bir göstergesi olabilir. Hastanın belirtilerini tedavi etmek için genellikle oksijen tedavisine ihtiyaç duyulmaktadır. ⁹

KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) Nedenleri 

Hava, soluk borusundan (trakea) iki büyük tüp (bronşlar) yoluyla akciğerlere gitmektedir. Akciğerlerin içinde bulunan bu tüpler birçok kez (ağacın dalları gibi) küçük hava kesesi kümeleri (alveol) ile sonuçlanan daha küçük tüplere bölünmektedir.

Hava keseleri çok ince duvarlara sahiptir ve içleri küçük damarlar (kılcal damarlar) ile doludur. Kişi nefes aldığında, havadaki oksijen bu kan damarlarından geçerek kan dolaşımına girmektedir. Aynı zamanda, karbondioksit yani, kirli havanın da verilmesi sağlanmaktadır .

Akciğerler havayı vücuttan dışarı atmak için bronş tüplerinin ve hava keselerinin doğal elastikiyetini kullanmaktadır. KOAH durumunda ise bu elastikiyet kaybolmaktadır. Sonuç olarak da, alınan nefes akciğerlerde sıkışıp kalmaktadır. ¹⁰

Nedenleri

KOAH neden olur? KOAH hastalığının en birinci ve en sık rastlanan nedeni sigara içmektir. Diğer yandan, havalandırması kötü olan evlerde yaşamak, o evlerde ısınma ya da yemek yapma gibi faaliyetlerde bulunma sonucu dumana maruz kalmak da KOAH gelişme riski artırmaktadır. 

Çok uzun bir süre sigara içmek, akciğer fonksiyonlarında azalmaların gelişmesine neden olmaktadır, ancak, diğer yandan, sigara içen bireylerin yaklaşık olarak, yalnızca yüzde 20-30’unda KOAH geliştiği görülmektedir. Bu da demek oluyor ki, KOAH için potansiyel başka nedenler de bulunmaktadır. Bazı sigara içen insanlar akciğer hastalıklarına daha az eğilimli olabilmektedir. Sonuç olarak ise sigara içmenin KOAH geliştirme riskini artırdığı da yadsınamaz bir gerçektir. ¹¹

Hava Yollarının Tıkanması (Obstrüktif)

Kronik obstrüktif akciğer hastalığına yani hava yollarının tıkanmasına neden olabilecek bazı sağlık koşulları şunladır:

Amfizem: Bir çeşit akciğer hastalığı olan bu durum, alveollerin kırılgan duvarlarının ve elastik liflerinin tahrip edilmesine neden olmaktadır. Küçük hava yolları çökmeye başladığı için kişi nefes alırken akciğerlerdeki hava akışı zayıflamaktadır.

Kronik bronşit: Kronik bronşit durumda, bronş tüpleri iltihaplanabilmektedir. Bu da, akciğerlerin daha fazla mukus üretmesi sonucu tüplerin daha da tıkanmasına neden olmaktadır. Vücut solunum yollarını açmak için daha fazla öksürmeye başlamaktadır. ¹²

Sigara Dumanı ve Diğer Tahriş Edici Maddeler

KOAH sahibi olan çoğu bireyde bu durumun nedeni uzun yıllar boyunca sigara içmiş olmalarıdır. Ancak, hastalığa genetik yatkınlık gibi KOAH gelişiminde muhtemel diğer faktörler de etki edebilmektedir. Bu nedenle, sigara içenlerin yalnızca yüzde 20-30’u KOAH geliştirmektedir.

Diğer tahriş edici maddeler arasında, puro dumanı, ikinci el duman, pipo dumanı, tozlu ve kirli hava bulunmaktadır. Tüm bu kirli dumanlara maruz kalma KOAH geliştirme riskini artırmaya neden olabilmektedir. ¹³

Alfa-1-antitripsin Eksikliği 

KOAH olan insanların yaklaşık yüzde 1’inde bu hastalık, alfa-1-antitripsin denilen protein düzeyinin düşük olmasına neden olan genetik bir bozukluktan kaynaklanmaktadır. Alfa-1-antitripsin (AAt) karaciğerde yapılmaktadır ve akciğerleri korumak için kan dolaşımına salınmaktadır. Alfa-1-antitripsin eksikliği durumunda akciğerlerin yanı sıra karaciğeri de etkilenebilmektedir. Akciğerde meydana gelebilecek hasarlar, yalnızca sigara içme öyküsü olan erişkinlerde değil, bebeklerde ve çocuklarda da ortaya çıkabilmektedir. ¹⁴

KOAH Risk Faktörleri

KOAH gelişimine katkıda bulunabilecek risk faktörleri şunlardır:

Tütün dumanına maruz kalma: KOAH için en önemli risk faktörü uzun süreli sigara kullanımıdır. Kişi ne kadar çok sigara içerse, hastalığın riski de o kadar çok artmaktadır. Pipo içenler, puro içenler ve esrar içenler de aynı riske sahiptirler. Ayrıca çok miktarda ikinci el dumana maruz kalmak da risk faktörü oluşturmaktadır. 

Sigara içen astımı olan insanlar: Astım, yani kronik inflamatuar hava yolu hastalığı ve sigara kombinasyonu KOAH riskini daha da arttırmaktadır. ¹⁵

Mesleki toza ve kimyasallara maruz kalma: İşyerinde bulunan kimyasal dumanlar, buharlar ve tozlara uzun süre maruz kalma, akciğerleri tahriş edebilmekte ve KOAH riskini artırabilmektedir.

Yakıt dumanına maruz kalma: Gelişmekte olan ülkelerde, kötü havalandırılma koşullarına sahip olan evlerde yaşayan insanlar, yemek yaparken ve evi ısıtırken açığa çıkan yakıt dumanlarına maruz kalmaktadır, bu nedenle de, bu insanlar KOAH geliştirme riski altındadır.

Yaş: KOAH yıllar içinde yavaş yavaş gelişmektedir, bu nedenle de, belirtiler başladığında çoğu insan en az 40 yaşında olmaktadır.

Genetik: Nadir görülen genetik bozukluk olan alfa-1-antitripsin eksikliği, bazı KOAH vakalarının nedeni olabilmektedir. Diğer genetik faktörler sigara içen insanları hastalığa daha duyarlı hale getirebilmektedir. ¹⁶

KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) Tedavisi 

KOAH nasıl geçer? KOAH tedavisi için herhangi bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Diğer yandan, uygulanan KOAH tedavisinin amacı, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak, belirtileri azaltmak, KOAH alevlenmelerini ya da ataklarını önlemek ve yaşam kalitesini arttırmaktır. Eğer hastaya KOAH tanısı konmuşsa, uygulanacak olan tedavi yöntemleri de bireysel olarak planlanacaktır. Bu konuda doktorla birlikte çalışılmaktadır. Hastalığın ne kadar ileri seviyede olduğuna bağlı olarak, tedavi seçenekleriniz aşağıdakileri içerebilmektedir: ¹⁷

Sigarayı Bırakmak

KOAH tedavisinin en önemli unsuru sigarayı bırakmaktır. Yapılan çalışmalara göre, KOAH tedavisinde en iyi sonuç, ilaçların bir kombinasyonu ve davranışsal danışmanlık uygulandığında alınmaktadır. Diğer yandan, sigara içmiyorsanız, ikinci el dumana, iç ve dış hava kirliliğine, toz ve kimyasallar gibi hava yolu tahriş edicilere maruz kalmaktan kaçınmalısınız. 

Fiziksel Aktivite

Düzenli olarak yapılan egzersiz, KOAH hastaları için önemlidir. Sizin için uygun olan fiziksel aktivite türü hakkında bilgi almak için doktorunuza başvurabilirsiniz. Böylece, KOAH belirtilerinin daha az aktif olması sağlanabilmektedir. Bununla birlikte, aktif kalmanız aynı zamanda nefes almanıza yardımcı olan kasları daha da güçlü tutmaktadır. Bu nedenle, daha kolay nefes alınabilmektedir. ¹⁸

İlaç Tedavisi

KOAH ilaçları belirtileri azaltmaya ve komplikasyonları önlemeye yardımcı olmaktadır. KOAH tedavisinde en sık verilen ilaçlar şunlardır:

Bronkodilatatörler: Bu ilaçlar solunum yollarını rahatlatarak nefes almayı kolaylaştırmaktadır. KOAH durumunun ciddiyetine bağlı olarak, doktorunuz kısa etkili veya uzun etkili bronkodilatatörler ya da bunların ikisinin bir kombinasyonunu reçete edebilmektedir.

Kortikosteroidler: Kortikosteroidler hava yollarındaki iltihabı azaltmaktadır. İnhale kortikosteroidlerle yapılan düzenli tedaviler belirtileri ve yaşam kalitesini iyileştirmekte, akciğer fonksiyonunu arttırmakta ve KOAH ataklarının riskini azaltmaktadır. Kortikosteroidler tek başına veya uzun etkili bronkodilatatör ile birlikte verilebilmektedir. ¹⁹

Fosfodiesteraz-4 inhibitörleri: Fosfodiesteraz-4 inhibitörleri, astım ve KOAH durumunda, aşırı üretilen bir enzim olan PDE4’ün etkisini bloke ederek inflamasyonu baskılamaktadır. Piyasada KOAH tedavisi için onaylanan tek PDE4 inhibitör ilacı bulunmaktadır. Bu ilaç çok kısa bir süre içinde etki göstermekte ve KOAH alevlenmelerinin sıklığını azaltmaktadır.

Antibiyotikler: Bakteriyel enfeksiyonun neden olduğu KOAH alevlenmesi vakalarında antibiyotikler kullanılabilmektedir. Antibiyotikler, virüslerin neden olduğu alevlenmelerin tedavisinde etkili değildir. ²⁰

Oksijen Tedavisi

KOAH için uygulanan tedavi yollarından bir diğer ise oksijen tedavisidir. Bu yöntemlerin tümünde, oksijen üç şekilde uygulanmaktadır:

Burun kanülü (her bir burun deliğine yerleştirilen küçük plastik tüpler) vasıtasıyla

Yüz maskesi (ağız ve buruna uyan) vasıtasıyla

Boynun önündeki bir kesikten nefes borusuna sokulan küçük bir tüp aracılığıyla ²¹

Oksijen Dağıtım Sistemlerinin Türleri

KOAH hastası için uygun görülen oksijen verme sisteminin türü, hastanın bireysel ihtiyaçlarına ve doktorun önerisine bağlı olarak değişmektedir.

Taşınabilir oksijen yoğunlaştırıcılar: KOAH hastası olsa da daha aktif olan insanlar için bir seçenek olabilmektedir. Taşınabilir oksijen konsantratörleri daha fazla hareket özgürlüğü sunmaktadır. Taşınabilir oksijen konsantratörleri, şarj edilebilir bir pil ile sürekli olarak güçlendirilmektedir. Böylece bu cihazlarla birlikte seyahat edebilir veya evinizdeki ana oksijen kaynağı olarak kullanabilirsiniz. ²²

Evde oksijen yoğunlaştırıcılar: KOAH tedavisinde oksijen konsantratörlerine ihtiyaç duyulabilir. Evde kullanılan oksijen yoğunlaştırıcılar daha ucuzdur fakat oldukça ağırdır ve bir elektrik prizine takılmaları gerekir. Havadaki oksijeni konsantre ederek ve diğer gazları çıkararak çalışmaktadır.

Sıkıştırılmış oksijen tankları ve silindirleri: KOAH oksijen tedavisi için bir başka seçenek olabilmektedir. Sıkıştırılmış veya basınçlandırılmış oksijen gazı içeren bu cihazların boyutları farklılık gösterebilir. Bazıları hareket ettirmek için ağırdır, ancak küçük boyutlu tanklar veya silindirler bir arabada taşınabilir veya tekerlekli olabilir.

Sıvı oksijen sistemleri: Sıvı oksijen, oksijen gazını soğutarak sıvı hale getirmektedir. Bu KOAH oksijen terapisi, genellikle daha aktif olan hastalarda kullanılmaktadır. Bu nedeni daha fazla miktarda oksijen sıkıştırılmış oksijen tanklarına kıyasla daha küçük, daha rahat kaplarda saklanabilir olmasıdır. Ancak, diğer yandan, sıvı oksijen tekrar buharlaşacağı için çok fazla o formda kalmamaktadır. ²³

KOAH Ameliyatı

Akciğer ameliyatı, bazı KOAH hastaları için faydalı olabilmektedir. Bu ameliyat, tüm KOAH tedavilerine rağmen iyileşme yaşamayan ciddi belirtilere sahip olan hastalar için son çare olarak düşünülmektedir. Doktorun uygulayabileceği 4 adet olası ameliyat türü bulunmaktadır:

standart akciğer hacmi azaltıcı cerrahi

bronkoskopik akciğer hacmi azaltıcı cerrahi

akciğer nakli

büllektomi

Standart ve bronkoskopik akciğer hacmi azalttırıcı cerrahi, daha iyi çalışabilmeleri için akciğer dokusundaki hasar görmüş akciğer dokusunu giderecek prosedürlerdir. Arasındaki fark ise bronkoskopik akciğer ameliyatı, bronkoskopi (soluk borusunun ve bronşların bronkoskopla incelenmesi) ile yapılırken, standart akciğer ameliyatında, açık cerrahi uygulanmaktadır.

Akciğer naklinde, KOAH hastasının sağlıksız akciğeri, bir donörün sağlıklı akciğeriyle değiştirilmektedir.  Büllektomi ise akciğerlerin hava kesesi yok edildiğinde oluşacak büllöz ve büyük hava boşluklarını gidermektedir. ²⁴

KOAH İçin Hangi Doktora Gidilir?

KOAH gibi akciğer hastalıkları için bir göğüs hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz. 25