Menenjit Sebepleri ve Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Menenjit Nedir? 

Günümüzde en çok korkulan hastalıktan biri menenjit hastalığıdır. Bunun nedeni, kişiyi oldukça yoran belirtilere, yan etkilere ve bazı durumlarda ise ölümlere sebebiyet verebilmesidir. Menenjit, vücudun en önemli ve hassas bölümlerinden ikisi olan beyin ve omuriliği çevreleyen zarların akut inflamasyonu olarak tanımlanmaktadır.

Bu tür bir iltihaplanma bakteriyel, viral veya fungal bir enfeksiyon da dahil olmak üzere bir dizi şeyden kaynaklanabilmektedir. Bununla birlikte, menenjitin gelişimi boyun sertliği, baş ağrıları ve ışığa duyarlılık da dâhil olmak üzere grip ya da ağır geçen bir soğuk algınlığına çok benzemektedir, ancak bu belirtiler kognitif bozukluk, sinirlilik, yorgunluk veya ateşe kadar ilerleyebilmektedir. ¹

Pek çok farklı belirtiye neden olabileceği ve hastalığın seyri kişiden kişiye göre değişebileceği için hastalık teşhis edilene ve tedavi altına alınana kadar hayatı tehdit edebilecek seviyelere kadar ilerleyebilmektedir.

Menenjit geniş spektrumlu antibiyotikler olmak üzere birçok terapötik ve farmasötik yöntemle tedavi edilebilmektedir. Ancak, viral bir enfeksiyon sonucu gelişmiş olması söz konusu ise genellikle, hastalığın kendi kendine geçmesini sağlamak için hastanın bağışıklık sistemi desteklenmektedir ve hastanın iyileşene kadar istirahat etmesi istenmektedir. ²

Menenjit Belirtileri 

Menenjit, beyin ve omuriliği saran ve destekleyen zarların iltihaplanması durumudur. Beyin zarında meydana gelen enfeksiyon ve iltihaplanma tıbbi anlamda ciddi bir durumdur ve ölümle sonuçlanabilecek kadar da ciddi boyutlara varabilmektedir.

Menenjit, bakteriyel veya viral enfeksiyonlardan kaynaklanabilmektedir. Viral menenjit genellikle daha sık görülmektedir ve nispeten daha hafif seyretmektedir. Bakteriyel menenjit ise tıbbi açıdan oldukça acil bir durumdur. ³

Bakteriyel Menenjit Belirtileri

Bakteriyel menenjit, daha ciddi bir durumdur. Belirtileri genellikle aniden başlamakta ve hızla daha da kötüye gitmektedir. Bakteriyel bir menenjit vakası olduğundan şüphe edilmesi durumunda, hemen acil tıbbi yardım istenmelidir. Genellikle, çocukları ve yaşlıları etkilese de her yaştan insanı etkileme riski bulunmaktadır. ⁴

Menenjit nasıl anlaşılır? Diğer belirtilerden önce ortaya çıkan ve ilk uyarı niteliğinde olan bazı belirtiler şunlardır:

• Bacaklarda ve eklemlerde kas ağrısı 
• Genel vücut ağrısı 
• Eller ve ayaklarda soğukluk 
• Titreme 
• Dudakların morarması ve cildin soluklaşması 
• Yüksek ateş 

Bakteriyel menenjit başlangıcı yani erken dönem belirtileri ise şunlardır:

• Kişinin kendisini genel anlamda iyi hissetmemesi, hasta hissetmesi 
• Şiddetli ve hafiflemeyen baş ağrısı 
• Çok yüksek ateş 
• Mide bulantısı ve kusma ⁵ 

Menenjit ilerledikçe ortaya çıkabilen diğer belirtiler şöyle sıralanmaktadır:

• Uyuşukluk 
• Karışıklık 
• Nöbetler geçirmek 
• Parlak ışıklara karşı aşırı duyarlı olmak yani fotofobi (bu durum küçük çocuklarda daha az görülmektedir) 
• Boyun tutulması (küçük çocuklarda daha az görülmektedir) 
• Boyun sertleşmesi ve boynu öne doğru eğerken zorluk çekmek 
• Hızlı nefes alıp verme 
• Kalp atış hızının artması 
• Solunum sıkıntısı çekme 
• Mental durumun değişmesi (konfüzyon ve deliryum) 
• İdrar yapmada sorunlar yaşama 
• Tansiyonun aşırı düşmesi 
• Ciltte meydana gelen kırmızı renk döküntüler (cilt üzerine baskı uygulayınca bile rengi solmamakta ve değişmemektedir) 
• Kernig belirtisi 
• Brudzinski belirtisi 
• Fokal felç ve nörolojik defisitler (eksiklikler) 
• Gözbebeğinde meydana gelen anormallikler ⁶

Cilt döküntüsü: Kırmızı renkli cilt döküntüleri her menenjit vakasında ortaya çıkmamaktadır. Bu tür bir cilt döküntüsü meningokok menenjit gelişiminde görülmektedir ve acil olarak tedavi edilmesi gerekmektedir.

Kernig belirtisi: Hasta bacaklarını bükmüş bir şekilde yatmaktadır. Bacakları düzleştirmeye çalışmak hastaya oldukça ağrı vermektedir. Hastanın bacakları bu durumda istemsiz bir direnç göstermektedir.

Brudzinski belirtisi: Hasta ensesinde bir sertlik hissetmektedir, bu nedenle de, yatar pozisyonda başını göğsüne doğru yaklaştırırken dizlerini ve bacaklarını bükerek karnına doğru çekmektedir. ⁷

Çocuklarda Bakteriyel Menenjit Belirtileri

Küçük çocuklarda ve bebeklerde menenjit belirtileri bazı farklılıklar gösterebilmektedir. Bunlar şunları içermektedir:

• Menenjit başlangıcında sinirlilik veya beslenmeyi reddetme 
• Tepkisiz olma 
• Gerginlik 
• Alışılmadık ağlama veya sıradışı inleme 
• Kusma ve yemek yemeyi reddetme 
• Cilt lekeleri 
• Cilt solgunluğu 
• İfadesiz bir şekilde odaklanarak bakma 
• Uyanmak için bir isteksizlik veya çok uykulu olma 
• Başın üst kısmındaki yumuşak bölümün (bıngıldak) şişmesi ⁸

Viral Menenjit Belirtileri

Viral menenjit, bakteriyel menenjite oranla daha sık yaşanmaktadır. Bu durumda menenjit tıpkı grip gibi görünmektedir ve belirtileri daha hafif olmaktadır.

Viral menenjit gelişimi durumunda ortaya çıkabilecek en yaygın belirtiler şunlardır:

• Baş ağrısı 
• Ateş 
• Genel olarak hasta hissetmek 

Daha ciddi olan viral menenjit vakalarında ise ortaya çıkabilecek diğer belirtiler şunlardır:

• Mide bulantısı ve kusma 
• Boyun tutulması 
• Kas veya eklem ağrısı 
• İshal 
• Işığa karşı duyarlı olma (fotofobi) ⁹

Menenjit Nedenleri 

Menenjit neden olur? Menenjit genellikle, kulakta, sinüslerde veya üst solunum yollarında olduğu gibi vücudun başka yerlerinde başlayan bakteriyel veya viral bir enfeksiyondan kaynaklanmaktadır. Menenjitin daha az görülen nedenleri arasında ise mantar enfeksiyonu, bağışıklık sistemi bozuklukları ve bazı ilaçların kullanımı bulunmaktadır. ¹⁰

Bakteriyel Menenjit

Yapılan aşılarla, menenjit vakalarına neden olabilecek bakterilerin sayısı oldukça azaltılmıştır. Diğer yandan, bazı bakteriler için etkili olabilecek bir aşılama halen yapılamamaktadır. Menenjite neden olabilecek bakteriler ise şöyle açıklanmaktadır:

• Neisseria Meningitidis Bakterileri 

Neisseria meningitidis bakterileri genellikle meningokokal bakteriler olarak da bilinmektedir. A, B, C, W135, Y ve Z grupları olarak adlandırılan birkaç farklı meningokokal bakteri türü bulunmaktadır.

Çoğu meningokokal menenjit vakasının, B grubu bakterilerden kaynaklandığı tespit edilmiştir. 

• Streptococcus Pneumoniae Bakterileri 

Pnömokok bakterileri olarak da adlandırılan streptococcus pneumoniae bakterileri özellikle küçük çocuklarda görülmektedir. Bunun nedeni, küçük çocukların henüz bu bakterilere karşı bağışıklık kazanmamış olmasıdır. Diğer yandan, yaşlıları da etkileme riski bulunmaktadır çünkü bağışıklık sistemi yaşlandıkça bakterilere karşı olan savunmasını kaybedebilmektedir. ¹¹

• Bakterilerin Yayılması 

Menenjite neden olan meningokok bakteriler uzun bir süre boyunca vücudun dışında yaşayabilen bakteriler değillerdir, bu nedenle genellikle sadece uzun süreli olan yakın temasla yayılmaktadır. Bakterilerin yayılmasına neden olabilecek durumlar ise şunlardır:

• Hapşırmak 
• Öksürmek 
• Öpüşmek 
• Çatal bıçak gibi eşyaları paylaşmak 
• Diş fırçası veya sigara gibi kişisel eşyaları paylaşmak 

Özellikle, 25 yaş üstü yetişkinler olmak üzere çoğu yetişkin genellikle meningokok bakterilere karşı doğal bir savunma kazanmaktadır. Bu nedenle, bakteriyel menenjit vakalarının sayısı daha azdır. Diğer yandan, daha genç olan bireylerin bu bakterilere karşı daha savunmasız kalabileceği ortamlar ise şöyle sıralanmaktadır:

• Yatılı okullar 
• Üniversite kampüsleri 
• Askeri üsler 
• Öğrenci evleri 

Pnömokok bakterileri meningokok bakterilerine oranla daha kolay yayılmaktadır. Özellikle, öksürme ve hapşırma yoluyla kişiden kişiye geçebilmektedir. Bununla birlikte, çoğu durumda, sadece orta kulak enfeksiyonu (orta kulak iltihabı) gibi hafif enfeksiyonlara neden olmaktadır. Pnömokokal bakterilerin neden olduğu salgınlar nadir olarak yaşanmaktadır. ¹²

Viral Menenjit

Tıpkı bakteriyel enfeksiyonlarda olduğu gibi viral enfeksiyonlar nedeniyle yaşanan menenjit vakaları da aşılama yoluyla büyük oranda önlenmiştir. Örnek vermek gerekirse, çocuklara yapılan kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (MMR) aşısı viral menenjitin önde gelen bir nedeni olan kabakulak salgınına karşı çocuklara bir bağışıklık kazandırmıştır.

Viral menenjite neden olabilen pek çok virüs türü bulunmaktadır ve aşağıdakileri içermektedir:

Enterovirüsler: Bu virüsler genellikle sadece hafif bir mide enfeksiyonuna neden olan bir virüs grubudur, ancak geçmişte çocuk felcine neden olduğu vakalar da bulunmaktadır.

Herpes simpleks virüsü: Bu, genital herpes ve uçuklara neden olabilen bir virüstür.

Virüslerin yayılmasını sağlayan yollar ise şunlardır:

• Öksürmek 
• Hapşırmak 
• Virüsün bulaştığı bir nesneye temas ettikten sonra elleri iyice yıkamamak 

Fungal Menenjit

Fungal menenjit daha nadir olarak yaşanmaktadır ve kronik menenjite neden olabilmektedir. Akut bakteriyel menenjiti taklit edebilmektedir. Mantar iltihabı insandan insan geçmemektedir. Kriptokokal menenjit, AIDS gibi bağışıklık sistemi zayıflamış olan kişileri etkileyen, hastalığın yaygın bir mantar şeklidir. Antifungal ilaçlarla tedavi edilmezse hayatı tehdit edebilmektedir. ¹³

Beynin Enfeksiyondan Etkilenmesi

Menenjit vakalarında, bakteriyel ya da viral olan enfeksiyon genellikle kan yoluyla yayılmaktadır. Bakteriler ya da virüsler, dokular ve kana geçmeden önce boğaz ya da akciğer gibi bölgelerde de başlayabilmektedir.

Beyin ise bu tür enfeksiyonlara karşı genellikle korunmaktadır. Ancak, bazı insanlarda nedeni net olmamakla birlikte enfeksiyon, beyni enfeksiyonlara karşı koruyan bariyerden geçerek meninkslerin (beyin zarı) enfekte olmasına yol açabilmektedir. Bu durumda da, bağışıklık sistemi devreye girerek meninkslerin şişmesini sağlamaktadır. Şişmiş olan meninksler daha sonra beyne ve sinir sisteminin (sinir ve omurilik) geri kalan kısmına zarar verebilmektedir.

Bakteriler veya virüsler, beyin ve omuriliği çevreleyen ve destekleyen sıvıyı da enfekte edebilmektedir. Bu tür bir enfeksiyon, meninkslerin daha fazla şişmesine neden olmakta, kafatasındaki basıncın artmasına ve beynin bastırılmasına yol açmaktadır. Bu durum kafa içi basıncı olarak da bilinmektedir. ¹⁴

Menenjit Risk Faktörleri

Bazı faktörler menenjit geliştirme riskini artırabilmektedir. Menenjit risk faktörleri şöyle sıralanmaktadır:

Aşıların atlanması: Çocukluk ve yetişkin döneminde yapılması gereken aşıların atlanması menenjit riskini artırabilmektedir.

Yaş: Çoğu viral menenjit vakası, 5 yaşından küçük çocuklarda görülmektedir. Bakteriyel menenjit ise 20 yaşın altında olan kişilerde daha yaygındır.

Çevresel faktörler: Yurtlar, üniversite kampüsleri, askeri üsler, yatılı okullar, çocuk bakım evleri gibi kalabalık ortamlarda uzun süre zaman geçirmek menenjit geliştirme riskini artırabilmektedir.

Hamilelik: Hamilelik, listeriosis riskini artırabilmektedir. Listeria bakterilere neden olan ve aynı zamanda menenjite neden olabilen bir enfeksiyondur. Listeriosis, düşük, ölü doğum ve erken doğum riskini de artırmaktadır.

Zayıflamış bağışıklık sistemi: AIDS, alkolizm, diyabet, immünsüpresan ilaçların kullanımı ve bağışıklık sisteminizi etkileyen diğer faktörler de kişiyi menenjite daha duyarlı hale getirebilmektedir. Dalağın çıkarılması da riski artırabilmektedir. ¹⁵

Menenjit Tedavisi 

Hastanın yaşadığı belirtiler, doktorun menenjit tanısı koyabilmesi için oldukça etkili olabilmektedir. Diğer yandan, sonuçların kesin olması için uygulanabilecek bazı tanı yöntemleri şunlardır:

Bazen belden su alma olarak bilinen bir prosedür tanının doğrulanmasına yardımcı olmaktadır. Küçük bir omurilik sıvısı örneği elde etmek için omurgadaki iki kemik arasına bir iğne uygulanmaktadır. Bu sıvı normalde berrak olmalıdır, ancak bulanık görünüyorsa ve irin hücresi içeriyorsa, menenjit olabilmektedir.

Laboratuvar analizi, hangi spesifik menenjit tipinin var olduğunu belirlemeye yardımcı olmaktadır. Böylece, menenjitin bakteriyel, viral veya fungal olup olmadığı anlaşılmaktadır. Kan ve idrar örnekleri ya da burun veya kulaktan salgılar da alınabilmektedir. Hastalık çok hızlı ilerleyebildiği için testlerin sonuçları tam olarak çıkmadan bile tedavi hemen uygulanmaya başlamaktadır. ¹⁶

Menenjit nasıl geçer? Doktor muayenesinden ve yapılan testlerden sonra uygulanabilecek tedavi yöntemleri genellikle menenjitin nedenine bağlı olarak değişebilmektedir. Menenjit tedavileri genel olarak şunları içermektedir:

Bakteriyel Menenjit Tedavisi

Akut bakteriyel menenjit hemen intravenöz antibiyotiklerle ve kortikosteroid ilaçlarla tedavi edilmelidir. Böylece, hastanın iyileşmesi sağlanabilmektedir. Tedavinin erken başlaması, beyin şişmesi ve nöbetler gibi komplikasyonların oluşma riskini azaltmaya da yardımcı olmaktadır.

Antibiyotik veya antibiyotik kombinasyonu, enfeksiyona neden olan bakterilerin türüne bağlı olarak değişebilmektedir. Menenjitin kesin nedenini belirlenene kadar geniş spektrumlu bir antibiyotik tedavisi reçete edilebilmektedir. 

Viral Menenjit Tedavisi

Viral menenjit vakalarında antibiyotik tedavisi uygulanmamaktadır. Genellikle de, çoğu hasta birkaç hafta içinde kendi kendine iyileşebilmektedir. Daha hafif geçen viral menenjit vakalarında uygulanabilecek bazı tedavi yöntemleri şunlardır:

• Yatak istirahati yapmak 
• Bol miktarda sıvı almak 
• Ateşi azaltmaya ve vücut ağrılarını hafifletmeye yardımcı olması için ağrı kesiciler almak 

Beyinde meydana gelen şişliği azaltmak için kortikosteroidler ve nöbetlerin kontrol altına alınması için antikonvülsan ilaçlar reçete edilebilmektedir. Herpes virüsü nedeniyle oluşan menenjit durumunda ise antiviral bir ilaç da kullanılabilmektedir. ¹⁷

Diğer Nedenlerin Tedavileri

Menenjit bilinmeyen başka bir nedenle gelişmemişse,  doktor genellikle antiviral ve antibiyotik tedavisi uygulamaktadır.

Kronik menenjit, altta yatan nedenine bağlı olarak tedavi edilmektedir.

Antifungal ilaçlar mantar enfeksiyonu nedeniyle oluşan menenjiti tedavi edebilmektedir.

Alerjik reaksiyona veya otoimmün hastalığa bağlı olarak bulaşıcı olmayan menenjit kortikosteroidlerle tedavi edilebilmektedir. Bazı durumlarda herhangi bir tedavinin uygulanmasına gerek duyulmayabilmektedir. Hastalık zamanla kendi kendine geçebilmektedir.

Kanserle ilişkili menenjit için bireysel kanser tedavisi uygulanması gerekir. 

Kronik Menenjit Tedavisi

Kronik menenjitin tedavisi nedenine bağlı olarak değişmektedir ve aşağıdaki içerebilmektedir:

• Sarkoidoz nedeniyle kronik menenjit genellikle birkaç hafta boyunca kortikosteroidlerle (prednizon gibi) tedavi edilmektedir. 
• Kansere bağlı kronik menenjit kemoterapi, radyasyon tedavisi veya her ikisi ile tedavi edilmektedir. 
• Enfeksiyona bağlı olarak oluşan kronik menenjitin tedavisi organizmaya bağlıdır. Bir mantar enfeksiyonu nedeniyle gelişen kronik menenjit genellikle intravenöz veya ağızdan verilen antifungal ilaçlar ile tedavi edilmektedir. Sıklıkla amfoterisin B, flutosin ve flukonazol kullanılmaktadır. 

Menenjit İçin Hangi Doktora Gidilir?

Menenjit teşhis ve tedavisi için acil servis doktoruna, çocuk doktoruna, aile hekimine, başvurulmaktadır. Hastalığın uzmanları ise nörolog ya da enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanıdır. ¹⁸