Nefes Darlığının Sebepleri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Nefes Darlığı Nedir?

Nefes darlığı, diğer adıyla dispne, solunum zorluğu çekme durumudur. Her insan nedeni bağlı olarak farklı bir nefes darlığı ve nefes darlığıyla beraber gelen diğer belirtilerini yaşamaktadır.

Nefes alma hızı ve derinliği, egzersiz sırasında ve yüksek rakımlarda normal olarak artmaktadır, ancak nadiren rahatsızlık ortaya çıkabilmektedir. Nefes darlığı, akciğerler ya da vücudun diğer bölümleriyle ilgili olabilen birçok hastalığa sahip kişilerde dinlenme durumunda bile artabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, ateşi olan bir kişi normale göre daha hızlı nefes alıp vermektedir.

Solunum sıkıntısı çekildiğinde, bu duruma daha hızlı nefes alma isteği ve havanın tükendiği hissi de eşlik edebilmektedir. Nefes darlığı yaşayan kişi sanki yeterince hızlı veya derin nefes alamıyor gibi hissetmektedir. Nefes alırken göğsü daha da genişletmek veya havayı dışarı vermek için daha fazla çaba gösterme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Öksürük veya göğüs ağrısı gibi diğer belirtiler de, nefes darlığının nedenine bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. ¹ 

Normalden daha fazla fiziksel zorlanma ya da stresle beraber biraz nefes darlığı yaşamak normaldir, ancak, nefes darlığı günlük aktiviteleri yerine getirmeyi zorlaştırıyorsa, bu ciddi bir sorun haline gelebilmektedir.

Nefes darlığı, durumun nedenine bağlı olarak akut veya kronik bir şekilde ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, astım veya anksiyete atağı durumunda, şiddetli belirtileri hızla artırabilmekte, ancak, sonrasında zamanla azalmaktadır. Diğer hastalar, obezite veya kalp rahatsızlığı gibi kronik nedenlerden dolayı solunumla ilgili devam eden nefes darlığı yaşamaktadırlar.  

Nefes Darlığı Belirtileri

Nefes darlığı, solunum yollarını, akciğerleri, kalbi veya kan damarlarını etkileyen birçok nedene sahip olan bir durumdur. Ortalama olarak, 70 kilo olan bir yetişkin, dinlenme saatinde ortalama 1 dakikada 14 kez nefes almaktadır. Aşırı hızlı nefes alma durumuna ise hiperventilasyon ismi verilmektedir. Nefes darlığına aynı zamanda Dispne de denmektedir. ² 

Doktorlar nefes darlığını istirahat sonucuyla, aktif olma sonucuyla ya da egzersiz yapma sonucuyla ilişkili olarak sınıflandırmaktadır. Ayrıca, nefes darlığının yavaş yavaş veya birdenbire ortaya çıkıp çıkmadığını bilmek de önemli bir kıstastır. Bu belirtilerin her biri nefes darlığının tam sebebinin belirlenmesine yardımcı olmaktadır.

Nefes darlığı belirtisine eşlik eden diğer belirtiler arasında göğüs ağrısı, endişe (anksiyete), yorgunluk, baş dönmesi, bayılma, baygınlık, öksürük, hırıltılı solunum, kanlı balgam, boyun ağrısı ve göğüs sıkışması bulunmaktadır.  

Nefes darlığı nasıl anlaşılır? Nefes darlığı başlangıcı ve sonrası belirtileri şöyle sıralanabilmektedir:

• Göğüs sıkışması, yeterli nefesi almada zor çekme, nefes darlığı hissi veya havasız kalma gibi belirtileri yaşadığınızı fark edebilirsiniz.
• Nefes alıp verirken hırıltılı bir solunum yaşayabilirsiniz.
• Ateş, titreme veya baş ağrısı gibi diğer belirtileri yaşayabilirsiniz.
• Özellikle uzun süre sert bir şekilde öksürürken, derin bir nefes aldığınızda kaslarınızda ağrı olabilir ya da akciğerlerinizde ağrı ortaya çıkabilir.
• Aşırı yorgun veya çok zayıf (yorgun) olabilirsiniz. Her türlü normal faaliyetlerinizi yerine getirmeniz sizin için gittikçe yapması zor bir hale gelebilir.
• Öksürme krizleri yaşanabilir, öksürük aniden başlayabilir veya uzun süreli (kronik) öksürük problemi haline gelebilir.
• Herhangi bir salgıyı (balgam) artırabilir veya çıkaramayabilirsiniz. Diğer yandan, çıkardığınızda, yeşilimsi sarı veya paslı renkli balgam çıkarabilirsiniz.
• İstirahat sırasında veya herhangi bir faaliyette bulunurken nefes darlığı yaşayabilirsiniz. Kapıyı açmak için kapıya doğru yürümek veya merdivenleri çıkmak gibi basit faaliyetler sırasında ortaya çıkabilmektedir.
• Yatakta yatarken sorun olabilir. Sonuç olarak da, iki veya daha fazla yastık üzerinde uyumanız gerekebilir.
• Nefes darlığı gecenin herhangi bir saatinde, uyanmanıza neden olabilir.
• Kalbiniz ile ilgili bir problem nedeniyle nefes darlığı çekiyorsanız, bacaklarınız özellikle ayaklarınız ve ayak bileğiniz şişmiş olabilir.
• Vücudunuz kolaylıkla su toplayabilir (ödem) veya şişmiş hissedebilirsiniz. ³ 

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

Yorucu egzersiz sonrasında ortaya çıkan nefes darlığı oldukça normal karşılanmaktadır. Bununla birlikte, aşağıdakilerden herhangi biri meydana gelirse acil tıbbi yardım istenmelidir:

• Dinlenme durumunda yaşanan nefes darlığı
• Bilinç azalması
• Ajitasyon veya karışıklık
• Göğüs rahatsızlığı
• Kalp atışı hızında artış (çarpıntı)
• Kilo kaybı
• Gece terlemeleri 

Nefes Darlığı Nedenleri

Nefes darlığı neden olur? Dispne olarak da adlandırılan nefes darlığının bilinen birçok nedeni bulunmaktadır. En sık rastlanan nedenleri, solunum ve kardiyovasküler sistemde, altta yatan bir tıbbi bir durumdur. Bununla birlikte, nefes darlığının başka nedenleri de olabilmektedir.

Kişi nefes darlığı yaşarsa, altta yatan nedeni ve bunu idare etmek için uygun tedaviyi belirlemeye yardımcı olmasıyla ilgili sorular sormak ve fizik muayene yapmak önemlidir. Normalden daha fazla fiziksel zorlanma ya da stresle beraber biraz nefes darlığı yaşamak normaldir, ancak, nefes darlığı günlük aktiviteleri yerine getirmeyi zorlaştırıyorsa, bu ciddi bir sorun haline gelebilmektedir.

Nefes darlığı, durumun nedenine bağlı olarak akut veya kronik bir şekilde ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, astım veya anksiyete atağı durumunda, şiddetli belirtileri hızla artırabilmekte, ancak, sonrasında zamanla azalmaktadır. Diğer hastalar, obezite veya kalp rahatsızlığı gibi kronik nedenlerden dolayı solunumla ilgili devam eden nefes darlığı yaşamaktadırlar. ⁴ 

Nefes darlığı nedenleri şöyle sıralanabilmektedir:

Pnömoni

Pnömoni, bir akciğer enfeksiyonudur. Bakteri, virüs veya mantar gibi mikroorganizmalar pnömoni nedeni olabilmektedir. İnsanlar üzerindeki etkisi hafif ile hayatı tehdit edebilen boyutlara ulaşabilmektedir.

Pnömoni, şiddetli olduğunda, 2 yaşından küçük çocuklarda ve 65 yaşından büyük yetişkinlerde daha ciddi olma eğilimindedir. Ayrıca, önceden mevcut sağlık sorunları olan veya zayıflamış bağışıklık sistemine sahip bireylerde daha yıkıcı olabilmektedir.

Pnömoni belirtileri öksürük, ateş, nefes darlığı, yorgunluk, göğüs ağrısı, bulantı, kusma ve ishal olabilmektedir.  

Astım

Astım, iltihaplanma ve solunum yollarının daralması ile karakterize edilen kronik akciğer hastalığıdır. Hava yolu iltihabı aşırı mukus üretimini tetiklemektedir. Hava yollarını çevreleyen kasların sıkılaştırılması hava yollarının daralmasına neden olur. Sonuç olarak da, akciğerlere hava akışı azalır.

Astımın şiddeti aralıklı, hafif, orta şiddetli kalıcı veya şiddetli kalıcı olabilir. Astım belirtileri öksürük, hırıltılı nefes alma, nefes darlığı ve göğüs sıkışması olabilmektedir.  

Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)

Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ilerleyici bir akciğer hastalığıdır ve akciğerlerin içine veya dışına hava girmesini zorlaştırır. Bu hastalığın başlıca nedeni sigara içmektir. Hastalık, amfizem ve kronik bronşit olmak üzere iki ana tanıyı kapsamaktadır.

Kronik obstrüktif akciğer hastalığı belirtileri büyük miktarlarda mukus, göğüs sıkışması, nefes darlığı, hırıltılı solunum, yorgunluk, kilo kaybı ve öksürüğü içerebilmektedir. ⁵ 

Akciğer Kanseri

Akciğer kanseri, akciğer dokusunda anormal hücrelerin kontrolsüz büyümesi durumudur. Kanser ölümlerinin önde gelen nedenlerinden biridir. Çoğunlukla nedeni sigara kullanımıdır.

Akciğer kanseri belirtileri arasında, nefes darlığı, sürekli öksürük, hırıltılı solunum, göğüs ağrısı, ses kısıklığı, kan öksürme, kemik ağrısı ve kilo kaybı bulunmaktadır.  

Pnömotoraks ya da Akciğerde Hava Kaçağı

Pnömotoraks, akciğer ve göğüs duvarı arasındaki boşluğun anormal olması durumudur. Bu durum, akciğerin kısmen veya tamamen çökmesine neden olmaktadır.

Pnömotoraks, göğüs yaralanması, hava dolu kabarcık, akciğer hastalığı veya mekanik ventilasyon (solunum cihazları) nedeniyle olabilmektedir. Sigara içen ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) veya edinilmiş immün yetmezlik sendromu (AIDS) tanısı konanlarda da pnömotoraks gelişme riski yüksektir.

Pnömotoraks belirtileri arasında nefes darlığı, aşırı terleme ve ani göğüs ağrısı bulunmaktadır.  

Pulmoner Emboli

Pulmoner emboli akciğerlerde bir kan pıhtısı olarak tanımlanmaktadır. Kan pıhtısı akciğer dokusu sağlayan pulmoner arterlerden birinde tıkanmaya neden olur. Akciğer embolisinin başlıca nedeni alt ekstremitelerde derin kan pıhtılaşması olan derin ven trombozudur.

Pulmoner emboli belirtileri arasında, nefes darlığı, anksiyete, göğüs ağrısı, nemli bir cilt ve öksürürken kan görme bulunmaktadır. ⁶ 

Anemi

Anemi, kandaki normal kırmızı kan hücrelerinin eksik olması durumudur. Kanama, kan üretiminin azalması veya tahribatın artması, kırmızı kan hücreleri eksikliğine neden olabilmektedir.

Kırmızı kan hücrelerinin işlevi, vücudun hücrelerine ve dokularına oksijen taşımaktır. Anemi hastalığının etkileri hafif ile şiddetli, süresi ise geçici ya da uzun olabilmektedir. Demir eksikliği anemisi en sık görülen anemi türüdür.

Anemi belirtileri arasında, nefes darlığı, yorgunluk, baş dönmesi, cilt solgunluğu ve göğüs ağrısı bulunmaktadır.  

Konjestif Kalp Yetmezliği

Konjestif kalp yetmezliği, vücudun yeterli işleyişini desteklemek için yeterli miktarda kan pompalanamayan kalp yetersizliği durumudur. Akut (kısa ömürlü) veya kronik (uzun ömürlü) olabilmektedir.

En yaygın nedeni kalp kasına kan sağlayan arterlerin daralması ve sertleşmesinden kaynaklanan koroner arter hastalığıdır. Diğer nedenler kalp krizi, yüksek tansiyon,  hasarlı kalp kapağı, akciğer hastalığı, diyabet ve anormal kalp ritimleri olabilmektedir.

Belirtileri arasında nefes darlığı, yorgunluk, alt ekstremitede şişme, öksürük, göğüs ağrısı, ani kilo alımı ve hızlı kalp atışı bulunmaktadır.  

Anksiyete Bozukluğu

Anksiyete bozukluğu, günlük yaşam aktivitelerine müdahale eden aşırı ve sürekli endişe etme durumudur. Genellikle kademeli olarak gelişmektedir. Stres, durumun seyrini kötüleştirebilmektedir.

Anksiyete bozukluğu belirtileri arasında aşırı endişe, nefes darlığı, sinirlilik, yorgunluk, uyku bozukluğu, mide bulantısı, kusma ve ishal bulunmaktadır.  

Plörezi ya da Plevra (Akciğer Zarı) İltihabı

Plörezi, plevra (akciğer zarı) iltihabıdır. Nedenleri arasında, enfeksiyonlar, kanserler, konjestif kalp yetmezliği, pulmoner emboli, bazı ilaçlar, pnömotoraks ve otoimmün hastalıklar (romatoid artrit, lupus) bulunmaktadır.

Plörezi belirtileri arasında keskin göğüs ağrısı ve nefes almanın kötüleşmesi bulunmaktadır. Diğer belirtiler ise nefes darlığı, öksürük, ateş ve omuz veya bel ağrısı olabilmektedir. ⁷ 

Sarkoidoz

Sarkoidoz, insan vücudunun çeşitli organlarında granülomların veya inflamatuvar hücrelerin kümelenmesi durumudur. Hastalık herhangi bir organı etkileyebilmektedir, ancak çoğunlukla akciğerleri etkilemektedir.

Sarkoidoz hastalığı belirtileri arasında öksürük, nefes darlığı, hırıltılı solunum, ateş, yorgunluk, kilo kaybı, eklem ağrısı, deri döküntüleri, göğüs ağrısı, nöbetler ve görme kaybı bulunmaktadır.  

Tüberküloz

Tüberküloz akciğerleri etkileyen oldukça bulaşıcı bir hastalıktır. Nedeni mycobacterium tuberculosis bakterisidir. Bakteriler öksürük ve hapşırma yoluyla yayılmaktadır.

Gizli veya aktif olmayan tüberkülozu bulunan kişiler belirti yaşamamaktadır. Aktif tüberkülozu bulunan bireylerde ateş, yorgunluk, nefes darlığı, kan öksürme, gece terlemesi ve kilo kaybı gibi belirtiler görülebilmektedir. ⁸ 

Nefes darlığından şikayet eden kişilerin sigara içiyorlarsa mutlaka sigarayı bırakmaları ve ağır yemekler yemekten kaçınmaları gerekir. Sigara içmeyen kişilerin de sigara dumanından ve kirli havadan uzak kalması önerilir. Çünkü yapılan araştırmaların çoğu sigara tüketiminin nefes darlığı problemlerini arttırdığını hatta başlangıç esnasında tedavi edilebilir sorunları sigaranın kronikleştirdiği tespit edilmiştir.

Nefes Darlığına Ne İyi Gelir

Nefes darlığının dinlenme halindeyken yaşanması, göğüs ağrısının varlığı, inatçı öksürük, nefes alırken hırıltı çıkarılması, ayak ve el bileklerinde şişmenin yaşanması tıbbi bir sorun olabileceğinden şüphelenmek için yeterli sebeplerdir.

Günlük hayatta alınabilecek bazı önlemler de nefes darlığına iyi gelmektedir. Sandalyede otururken dik oturmak, uzandığınızda yüksek yastık kullanmak, düz sırt üstü yatmak gibi bazı önlemleri günlük hayatta uygulayabilirsiniz. Buna benzer fizki şartlardan kaynaklanan sorunlar şartların değiştirilmesiyle birlikte ortadan kalkabilir lakin bir hastalıktan kaynaklanan nefes darlığı sorunları için uzman doktor kontrolünde tedavi görmek gerekebilir, belirlenen tedaviye de yine doktor onayıyla birlikte bitkisel ilaçlar yardımıyla katkıda bulunmak mümkün.

Keçiboynuzu: Nefes darlığı problemlerinde en yaygın kullanılan bitkilerin başında gelir. Orta büyüklükteki keçiboynuzundan 6-7 adet keçiboynuzu soğuk su ile yıkanır. Daha sonra bu keçiboynuzları küçük parçalar şeklinde kırılarak yarım litre kaynayan suya atılır. 7-8 dakika kaynatıldıktan sonra suyu süzülerek bir kavanoza aktarılır. Keçiboynuzu kürü buzdolabında saklanmalı ve en fazla 3 gün içerisinde tüketilmelidir. Her gün sabah kahvaltıda ve akşam yemeğinden önce 1 çay bardağı tüketilmelidir. Hiç ara vermeden 20 gün boyunca bu kür uygulanmalıdır. 20 günden sonra aynı şekilde hiç ara vermeden 15 günlük bir kür daha yapılmalıdır. 15 günlük kürü uygularken bir çay bardağı içerisine bir küçük çay kaşığı bal ilave edip karıştırabilirsiniz.

Uyarı: Keçiboynuzu yoğun besinler içermektedir bundan dolayı başka bir hastalıkla mücadele ediyorsanız dikkatli olmalısınız. Şeker, tansiyon ve benzeri hastalıkları olumsuz yönde etkileyebilir.

Havuç: 4-5 adet havucun rendelenerek suyu sıkılır ve içine yarım bardak kaynatılmış süt, bir çay kaşığı bal eklenerek günde 3 defa içilir.

Lavanta, Ebegümeci, Civanperçemi Kürü: Bunun dışında birer kaşık ebegümeci çiçeği, lavanta çiçeği, devetabanı yaprağı ve civanperçemi robotta çekilir ve 1 fincan suda kaynatılır. Bu karışım günde 2 kez içilmelidir.

Öksürük Otu: Nefes darlığına iyi gelen bir diğer yöntem de 2 avuç öksürük otu su ile kaynatılarak kaynamaya başladığında başa bir havlu örtülerek buharı teneffüs edilir. Her sabah bir çay kaşığı hardal tohumunun kaynatılarak içilmesi de nefes almayı kolaylaştırır.

Sarımsak: Sabahları içilebilecek bir diğer çay da 1,5 litre su içine 1 adet sarımsak, bir çorba kaşığı lavanta, gelincik çiçeği, kekik, maydanoz, nane ve dereotu beraber kaynatılır ve sabah 1 fincan aç karnına içilir.

Kurt Pençesi: Nefes darlığına iyi gelen eski bir yöntem ise bir çay fincanı kaynar suya bir çay kaşığı kurt pençesi ilave edilerek kahvaltıdan önce süzülerek içilmesidir.

Karanfil, Anason, Keten Tohumu: Bir diğer karışım, yarım çay bardağı ısırgan tohumu, keten tohumu, anason tohumu ve toz karanfil karıştırılır içine bal eklenerek macun haline getirilir. İki gün sabahları 1 kaşık yenilir.

Bütün bunların yanında; anzer balı, bal, nane, soğan, limon, rezene solunum yolu hastalıklarından ve enfeksiyonlarından kaynaklanan nefes darlığı problemlerini hafifletmeye yardımcı olabilir. Aynı zamanda nefes darlığı hastalığıyla mücadele eden kişiler için temiz hava çok önemlidir. Yaşadıkları yerde kış aylarında meydana gelen hava kirliği tedavi sürecini olumsuz yönde etkiler.

Bitkisel yöntemler daha çok nefes darlığı yaşayan kişiyi rahatlatmaya yöneliktir. Bitkilerin pek çok rahatsızlığa iyi geldiği bilinse de bu yöntemlere başvurmadan önce mutlaka bir doktora danışmak gerekir.

Nefes Darlığı Tedavisi

Nefes darlığı nasıl geçer? Nefes darlığının tedavisinde ilk adım nefes darlığına neden olan durumu tedavi etmektir.

Örnek vermek gerekirse, enfeksiyon için antibiyotikler, kalp yetmezliğinden kaynaklanan akciğer sıvıları için diüretikler veya akciğerdeki bir pıhtı için kan inceltici ilaçlar yardımıyla nefes darlığının nedeni tedavi edilebilmektedir.

Astım, kronik bronşit veya amfizem gibi altta yatan bir akciğer hastalığı varsa, bu koşulları tedavi etmek için kullanılan ilaçlar rahatlamayı sağlayabilmektedir.

Akciğer ve göğüs duvarı arasında geniş bir sıvı birikimi (plevral efüzyon) varsa, sıvıyı boşaltmak için bir göğüs tüpü takılabilmektedir. İlaç göğüs tüpünden boşlukları kapatmak ve sıvının yeniden birikimini önlemek için yerleştirilebilir.

Havayolu üzerinde büyük bir baskı uygulayan ve akciğerin önemli bir bölümünü kapatan bir tümör, tümörü küçültmek ve hava yolunu tekrar açmak için radyasyon ile tedavi edilebilir. ⁹ 

İlaçla Nefes Darlığı Tedavisi

Opioidler, nefes darlığının tedavisinde kullanılan en yararlı ilaçlardır. Tam etki mekanizmaları bilinmemekle birlikte, morfin gibi çalışan opioidler nefes alma oranını düşürmekte, kaygıları hafifletmekte ve nefes darlığı hissini azaltmaktadır.

Daha önce opioid kullanmadıysanız, doktorunuz başlatmak için düşük bir doz önerecek ve sonra etkili olacak şekilde dozunu kademeli olarak artıracaktır. Zaten diğer sebeplerden ötürü daha önce opioid kullanıyorsanız, doktorunuz daha yüksek bir doz opioid almanızı önerebilir.

Diğer ilaçlar (örneğin, lorazepam, diazepam, bazı antidepresanlar) nefes darlığı tedavisinde kullanılmaktadır, ancak bu konuda ne kadar etkili oldukları henüz tıbbi çalışmalarla yeterince desteklenmemiştir.  

İlaç Dışındaki Tedavi Yöntemleri

Burnun tıkanmış olması, aşırı sert egzersiz yapılması veya yüksek rakımlarda yürüyüş yapılması belirtilere neden oluyorsa, aksi takdirde sağlıklıysanız solunumun sonrasında tekrar normale dönmesi muhtemeldir. Geçici belirtiler, soğuk algınlığı azaldığında, egzersizi bıraktığınızda veya daha düşük bir rakıma geri döndüğünüzde düzelmektedir.

Stres solunum sorunlarına neden oluyorsa, çözüm, yaşamınızdaki stres nedenlerini azaltmak ve başa çıkma mekanizmaları geliştirmektir. Meditasyon, danışmanlık, egzersiz ve terapi, devam eden stresle baş etmek için birkaç yardımcı olabilecek bazı yöntemlerdir. ¹⁰ 

Tavsiyeler

Nefes darlığının kötüleşmesine engel olmak için şunları yapabilirsiniz:

• Sigara içmeyi bırakın: Tütün kullanmadığınızda, yıllardır sigara içmiş olsanız bile kalp ve akciğer hastalıkları ve kanser riskleri düşmeye başlar.
• Kirleticilere maruz kalmaktan kaçının: Mümkün olduğunca alerjenleri ve çevresel toksik maddeleri solumaktan kaçının.
• Kilo verin: Nefes darlığına neden olan fazla kiloluyu sağlıklı bir şekilde verin.
• Kendinize dikkat edin: Altta yatan bir tıbbi durumunuz varsa, dikkatli olun.
• Olası durumlar için kendinizi hazırlayın: Belirtileriniz daha da kötüye giderse ne yapmanız gerektiğini doktorunuzla tartışın.
• Yükseklikten kaçının: 1000 fitten (1,524 metre) daha yüksek rakımlara çıkmaktan kaçının.
• Ekipmanınızı düzenli olarak kontrol edin: Ek oksijene ihtiyaç duyuyorsanız, tedarikinizin yeterli olduğundan ve ekipmanın düzgün şekilde çalıştığından emin olun. ¹¹