Vebaya Ne Sebep Olur? Nasıl Tedavi Edilir?

Veba Nedir?

Veba, ölümcül olabilecek  derecede ciddi bir bakteriyel enfeksiyondur. Bazı yerlerde kara veba olarak da bilinen hastalık Yersinia pestis adı verilen bakteriden kaynaklanır. Bu bakteri dünyadaki pek çok hayvanda bulunur ve genellikle pire yoluyla insanlara bulaşır.

Veba riskinin en yüksek olduğu bölgeler, temiz olmayan ortamlar ve nüfusun çok kalabalık olduğu yerlerdir. Ortaçağda Avrupa’da milyonlarca kişi veba nedeniyle ölmüştür. Günümüzde ise her yıl dünya çapında yaklaşık 1000 ila 2000 kişi vebadan ölmektedir. Vebanın en çok yaşandığı yer Afrika kıtasıdır. Veba tedavi edilmezse ölüme yol açabilen, hızla ilerleyen bir hastalıktır. Veba olduğundan şüphe edenler mutlaka doktora gitmeli ve tıbbi yardım almalıdırlar. ¹

Veba türleri

3 tip veba vardır, bunlar hıyarcıklı (bubonik) veba, septisemik veba ve pnömonik veba.

Hıyarcıklı veba: Bubonik veba olarak da bilinen hıyarcıklı veba en yaygın veba türüdür. Enfekte olmuş bir kemirgen veya pire sizi ısırdığında genellikle veba mikrobu vücudunuza girer. Bubonik veba lenf düğümlerinde iltihaplanmaya neden olarak lenfatik sisteminizi enfekte eder. Tedavi edilmezse, kanın içine girerek septisemik vebaya ya da veya akciğerlere yayılarak pnömonik vebaya neden olabilir.

Septisemik veba: Bakteriler kan dolaşımına doğrudan girdiklerinde ve orada çoğaldıklarında, septisemik vebaya yol açarlar.

Pnömonik veba: Bakteriler akciğerlere yayıldığında veya ilk olarak akciğerlere girdiğinde pnömonik veba ortaya çıkar. Pnömonik veba, veba salgınlarının en ölümcül halidir. Pnömoni vebası olan biri öksürdüğünde, akciğerlerindeki bakteriler havaya karışır. Bu havayı soluyan diğer insanlar da bakterileri vücutlarına karıştırırlar. Pnömonik veba, insandan insana bulaşabilen tek veba salgınıdır. ²

Veba nasıl yayılır?

İnsanlar genellikle fareler, sıçanlar, tavşanlar, sincaplar ve çoban köpekleri gibi enfekte olmuş hayvanlarla beslenen pirelerin ısırması sonucu veba hastalığına yakalanırlar. Ayrıca enfekte olmuş bir kişi veya hayvanla doğrudan temas etmek ya da enfekte olan bir hayvanı yemek de vebanın bulaşmasına yol açar. Vebanın bir başka yayılma şekli de enfeksiyon kapan evcil kedilerin tırmalaması ya da ısırmasıdır. Hıyarcıklı veba veya septisemik veba salgınları çok nadir olarak bir insandan diğerine bulaşırlar. ³

Veba nasıl teşhis edilir?

Doktorlar vücuttaki veba bakterilerinin varlığını tespit etmek için bazı testler yapar. Eğer septisemik veba varsa, bu salgın kan testi ile belli olur. Hıyarcıklı veba salgınını teşhis etmek içinse doktor şişmiş lenf düğümlerindeki sıvının bir örneğini almak için bir iğne kullanır.

Pnömonik vebayı teşhis etmek için, buruna ya da ağza yerleştirilen ve boğazdan aşağıya doğru itilen bir tüp yardımıyla hava yolundan sıvı alınır. Buna bronkoskopi denir. Alınan numuneler bir analiz için laboratuvara gönderilir. Sonuçlar yalnızca 2 saat içinde alınabilir. Ancak sonuçların doğrulanması 24 ila 48 saat kadar sürebilir.

Hastalar sık sık veba şüphesi ile hastaneye geliyorsa, veba teşhisi onaylanana kadar doktorlar antibiyotik tedavisine başlayabilir. Antibiyotik verilmesinin nedeni olası veba salgınının yayılmasını önlemek ve erken tedavi yoluyla hastalığın ilerlemesini durdurmaktır. ⁴

Veba Belirtileri

Veba nasıl anlaşılır? Veba başlangıcı nezleye benzer belirtiler gösterebilir. Bununla birlikte semptomlar vebanın türüne göre farklılık gösterebilir.

Hıyarcıklı veba belirtileri: Hastalar aniden yükselen ateş, baş ağrısı, titreme ve güçsüzlük gibi semptomlar yaşar. Kısa süre içinde lenf düğümleri şişer ve acı verici hale gelir. Hıyarcıklı veba genellikle enfeksiyon kapan pirelerin ısırması nedeniyle olur. Isırık yoluyla vücuda giren bakteri, en yakın lenf düğümünde çoğalır. Hasta uygun antibiyotiklerle tedavi edilmezse, bakteriler vücudun diğer bölgelerine yayılabilir.

Septisemik veba belirtileri: Hastalar ateş, titreme, aşırı güçsüzlük, karın ağrısı ve şok gibi belirtilerle karşılaşırlar. Hastaların çoğunda kanama görülür. El ve ayak parmakları ile birlikte burunda kararmalar görülebilir. Septisemik veba, hıyarcıklı veba tedavi edilmediğinde ortaya çıkabilir. Enfeksiyon kapmış pirelerin ısırması ya da vebalı hayvanların tutulması septisemik vebaya yol açar.

Pnömonik veba belirtileri: Hastaların ortak şikayetleri ateş, baş ağrısı, halsizlik, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve öksürüktür. Bazı hastalarda öksürmeden sonra boğazdan kan gelebilir. Pnömonik veba, havaya karışan veba bakterilerinin teneffüs edilmesiyle ortaya çıkabilir. Bakteriler akciğerlere yayıldıktan sonra tedavi edilmeyen hıyarcıklı vebadan ya da septisemik vebadan gelişebilir. Zatürre solunum yetmezliğine ve şoka neden olabilir. Pnömonik veba hastalığın en ciddi şeklidir ve kişiden kişiye yayılabilen tek veba salgınıdır.

Veba ciddi bir hastalıktır. Burada listelenen semptomlardan herhangi birinin olması halinde derhal tıbbi yardım alınmalıdır. Komplikasyonları veya ölüm riskini önlemek için doğru ilaçlarla tedavi yapılması çok önemlidir. ⁵

Veba Nedenleri

Veba neden olur? Yersinia pestis isimli veba bakterisi ile enfekte olan hayvanlardaki pireler insanları ısırdığında, veba mikrobu insana bulaşır.   Yersinia pestis bakterisinin en çok konakladığı hayvanlar sıçanlar, sincaplar, tavşanlar ve av köpekleridir.

Hastalıklı bir hayvanın kanı cilde temas ederse, bakteriler vücuda girebilir. Evcil kedi ve köpekler pire ısırıkları yoluyla ya da hastalıklı hayvanları yiyerek veba bakterisinin vücutlarına girmesine yol açabilirler. Cildinizde bir yara varsa ve o bölgeye vebalı bir hayvanın kanı temas ederse, veba olma olasılığınız çok yüksektir. Havadaki bakterileri soluyarak da veba mikrobu insandan insana bulaşabilir. Bu veba çeşidi pnömonik vebadır ve akciğerleri etkileyerek ölümcül etkilere neden olabilmektedir.

Veba eskiden olduğu gibi sık görülen bir salgın değildir. Hastalığın yayılması büyük oranda kontrol altına alınmıştır. Dünya çapında her yıl sadece birkaç bin kişi vebaya yakalanmaktadır. Bununla birlikte yaşadığınız yerlerde daha önce veba salgını yaşanmışsa veya seyahat ettiğiniz bölgeler salgın riski varsa dikkatli olmanızda fayda vardır. ⁶

Vebaya neden olan risk faktörlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

Yer: Veba salgınları aşırı kalabalık, temiz olmayan ve kemirgenlerin çok fazla yaşadığı kırsal alanlarda daha sık görülmektedir. Bu bakımdan veba salgınlarının en çok görüldüğü ülkeler Afrika kıtası içinde olanlardır.

Meslek: Veterinerler ve asistanları, veba mikrobu taşıyan evcil kediler ve köpeklerle daha fazla temas ederler. Bu yüzden daha çok risk altındadırlar. Bunun yanı sıra salgın yaşanan bir bölgedeki hayvanları tedavi etmeye çalışan veterinerler de vebaya yakalanabilir.

Hobiler: Veba mikrobu taşıyan hayvanların yaşadığı bölgelerde kamp yapmak, avlanmak veya yürüyüş yapmak veba riskini artırabilir. ⁷

Veba Hastalığına Ne İyi Gelir?

Veba hastalığının tedavisinde erken teşhis oldukça önemlidir. Hastalığı tedavi etmek için bazı bitkilerden faydalanılabildiği gibi önlem alınarak vebadan korunmak mümkündür.

Veba hastalığı bitkisel tedavisi

Sarımsak: Sarımsak allisin isimli bir bileşen içerir. Ayrıca sarımsağın antiviral, antibakteriyel ve antifungal özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler, veba salgınlarında iltihapların önlenmesine yardımcı olmaktadır.

Uçucu yağlar: Karanfil, okaliptüs, tarçın ve kekik yağı gibi uçucu yağlar banyo suyuna konularak ya da masaj yapılarak hastaya uygulanabilir. Bu yağlar özellikle hıyarcıklı veba salgınlarında vebadan etkilenen bölgenin acısının hafiflemesine yardımcı olurlar. Uçucu yağlar aynı zamanda iltihap önleyici özelliklere sahiptir ve vücudun bağışıklık sistemini güçlendirebilirler.

Karanfil yağının hiçbir olumsuz yan etkisi yoktur. Ancak alerjisi olanlar bu yağı kullanmamalıdırlar. Okaliptüs yağı ishal, mide bulantısı ve kusmaya neden olabilir. Tarçın yağı, kusma, ishal, uyuşukluk ve baş dönmesine yol açabilir. Kekik yağı ise Lamiaceae familyasına bağlı bitkilere alerjisi olan kişiler tarafından kullanılmamalıdır.

Zerdeçal: Yemeklere eklenecek zerdeçal tozu ile hıyarcıklı veba salgınlarının semptomları azaltılabilir. Zerdeçal, inflamasyonu azaltmaya yardımcı olan curcumin maddesi içerir.

Bal: Bal veba tedavisi için kullanılan doğal ilaçlardan biridir. Yara iyileşmesini hızlandıran kimyasalları ve besin maddelerini içerir. Polen alerjisi olan kişiler alerjik reaksiyon geliştirebilecekleri için bal tüketmemelidirler. Ayrıca bebeklerde ve çok küçük çocuklarda botulizm zehirlenmesine yol açabileceği için ağızdan bal verilmemesi gerekir.

Fesleğen: Fesleğen pek çok hastalığı tedavi etmek için kullanılan etkili bir bitkidir. Fesleğen, bağışıklık sistemini güçlendirmeye ve genel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olan birçok kimyasal içerir. Kalsiyum, magnezyum, C vitamini, potasyum ve demir açısından da zengindir. Karaciğer problemleri olan hastaların fesleğeni dikkatli bir şekilde kullanması gerekir.

Civanperçemi: Eskiden veba için en etkili bitkisel ürünlerden biri civanperçemi idi. İltihap önleyici özellikleri sayesinde ateş, titreme ve soğuk algınlığı gibi veba semptomlarını azaltır.

Zencefil: Antibakteriyel ve anti inflamatuar özellikleri bulunan zencefil, limon ve balla karıştırılarak tüketilebilir. Bağışıklık sistemini kuvvetlendiren zencefil özellikle hıyarcıklı veba ile savaşmada oldukça etkilidir. ⁸

Veba hastalığı evde tedavi yöntemleri

• Evde ya da işyerinde kemirgenlerin yuva yapabileceği alanları mutlaka ilaçlayın. Özellikle ambar gibi kullanılmayan eşyaların olduğu alanlar ile odunluk gibi bölgeleri kemirgenlere karşı koruduğunuzdan emin olun. Bu alanlarda yemek artıkları bırakmamaya özen gösterin.
• Cildinizi veba mikroplarına karşı korumak için enfeksiyonlu hayvanları tutarken eldiven takın.
• Açık havada kamp ya da yürüyüş yapacaksanız pirelere karşı koruyucu ürünler kullanın. Bu ürünleri giysilerinize de uygulayın.
• Evcil hayvanlarınızın pirelenmemesi için sahipsiz hayvanlarla temas etmelerini önleyin. Enfeksiyon kapan hayvanlarla temas eden evcil hayvanlarınız pirelenebilir ve bu pireleri size bulaştırabilir. Evcil hayvanınız hastalanırsa, mümkün olan en kısa zamanda bir veterinerden yardım alın. ⁹

Veba Tedavisi

Veba nasıl geçer? Veba tedavisinde hastalar öncelikle dış ortamdan izole edilirler, başka bir deyişle karantinaya alınırlar. Bunun sebebi hastalığın başkalarına bulaşmasını önlemektir. Bazı hastalar nefes almakta zorlandıkları için onlara oksijen tedavisi uygulanır. Antibiyotik tedavisi başladıktan sonra ve enfeksiyon vücuttan temizlenene kadar 2 ya da 3 gün boyunca hastalar başkalarından uzak tutulurlar.

Çoğu hasta düşük tansiyon nedeniyle şok yaşayabilir. Bu hastalar yoğun bakım ünitelerine alınarak tansiyonlarının normal seviyelere inmesi sağlanabilir.

Veba tedavisinde antibiyotikler dahil pek çok ilaç kullanılabilir. Antibiyotikler enfeksiyonun erken döneminde veba bakterilerini yok etmek için kullanılır. Bu antibiyotikler tetrasiklin içerirler ve streptomisin sülfat içeren diğer antibiyotiklerle kombinasyon halinde hastaya verilebilirler. Veba hastaları yakından takip edilir ve hastalığın ilerlemesine bir önlem olarak hastalara profilatktik antibiyotikler verilmektedir. ¹⁰

Salgının başarılı bir şekilde tedavi edilmesi hastalığın erken teşhisine bağlıdır. Antibiyotik tedavisinin uygulanması 24 saat geciktiğinde pnömonik veba hastalar için ölümcül olabilir. Bağışıklık sistemi zayıf olan hastalarda ve gebe kadınlarda streptomisin ve gentamisin antibiyotikleri önerilir. Streptomisin ve gentamisin çocuklarda da uygulanabilir. Bununla birlikte çocuklarda dozaj azaltılmalıdır. Alternatif olarak, hem yetişkinler hem de çocuklar için doksisiklin, siprofloksasin ve kloramfenikol kombinasyonu da kullanılabilir.

Büyük çaplı veba salgınlarında hem yetişkinlere hem de çocuklara oral doksisiklin ve siprofloksasin önerilir. Alternatif olarak, yetişkin hastaları tedavi etmek için kloramfenikol de kullanılabilir. Ancak, çocuklar için kloramfenikol ve siprofloksasin kombinasyonu kullanılmalıdır.

Antibiyotik tedavisinde ülkeden ülkeye farklı yöntemler izlenmektedir. Örneğin Rusya’da, siprofloksasine 15 yaşın altındaki çocuklar için izin verilmez. Bu nedenle veba için antibiyotik tedavisi, lokasyona göre biraz değişebilir. ¹¹

Veba hastalığı için hangi doktora gidilir? Bakteriyel enfeksiyonların neden olduğu veba salgınlarında Enfeksiyon Hastalıkları bölümlerinde çalışan doktorlar görev almaktadır.