Şeker Yükselmesine Ne Sebep Olur? Nasıl Önlemler Alınabilir?

Şeker Yükselmesi Nedir?

Şeker yükselmesi yani yüksek kan şekeri diyabet hastalarını etkileyen bir durumdur. Diyabet hastalarında, gıda ve fiziksel aktivite seçimleri, hastalıklar, diyabet dışı ilaçlar kullanmak veya yeterli miktarda kan şekeri düşürücü ilaç kullanmamak gibi birçok faktör şeker yükselmesine yol açabilmektedir. ¹ 

İdeal olarak, kan şekeri seviyeleri öğünlerden önce 90 ile 130 mg / dL ve bir yemekten sonraki 1 ile 2 saat içinde ise 180 mg / dL’nin altındadır. Diyabetli ergenler ve yetişkinler, kan şekeri seviyelerini kontrollü bir aralıkta, genellikle yemeklerden önce 80-150 mg / dL tutmaya çalışmaktadır.

Kan şekeri seviyeleri birkaç saat yüksek kaldığında, dehidrasyon ve daha ciddi komplikasyonlar gelişebilmektedir. Birkaç yıl boyunca tanınmayan veya yetersiz tedavi uygulanan hafif hiperglisemi beynin, böbreklerin ve arterlerin hasar görmesine neden olabilmektedir.  

Şeker yükselmesi idrarda keton varlığı ile ilişkili olduğunda ise bu derhal tıbbi yardım alınmasını gerektirmektedir. Kan şekeri düzeyleri günler ya da haftalarca yükselirse ve yüksek kalmaya devam ederse, diyabetten şüphelenilmeli ve tedavi edilmelidir.  

Şeker Yükselmesi Belirtileri

Şeker yükselmesi veya yükselen kan şekeri düzeyi, özellikle uzun vadede devam ettiği takdirde, yani kronik hiperglisemi halini aldığında, çeşitli belirtiler ortaya çıkabilmektedir. Bununla birlikte, çoğu akut veya geçici hiperglisemi ya da hiperglisemi başlangıcı vakalarında belirtiler yaşanmamaktadır. ² 

Şeker yükselmesi durumunda yüksek olan kan şekeri seviyesi şu şekilde tanımlanmaktadır:

• Yemek yemeden önce 130 mg / dL’den (miligram / desilitre) daha yüksek
• Yemek yedikten iki saat sonra eşit veya 180 mg / dL’den (miligram / desilitre) daha yüksek

Normal olan kan şekeri, şeker hastalığınızın türüne ve çocuk ya da yetişkin olup olmadığınıza ve bazı durumlara bağlı olarak değişmektedir.  

Şeker yükselmesi nasıl anlaşılır? Akut ve kronik hiperglisemi ile ilişkili olan üç ana belirtiyi şöyle açıklamak mümkündür:

1. Polifaji: Polifaji, açlığın artması ya da aşırı açlık olarak tanımlanmaktadır. Bunun nedeni, diyabet ilaçların alınması sonucu ortaya çıkan düşük kan şekeridir. Bir yemekten sonra olan bir doz insülin eksikliği ve çok fazla fiziksel aktivite, kan şekerinin düşük olmasına ve açlığın artmasına neden olan diğer faktörlerdir.
2. Polidipsi: Aşırı susuzluğu ifade etmektedir ve genellikle şiddetli ağız kuruluğuna yol açmaktadır.
3. Poliüri: Poliüri, aşırı ve anormal derecede fazla miktarda idrarın geçişi anlamına gelmektedir. 3 

Diğer yüksek kan şekeri belirtileri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Bulanık görme
• Yaraların yavaş iyileşmesi
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Düzenli olarak idrar yolu enfeksiyonları yaşama
• Mantar enfeksiyonlarına yatkınlık

Çok yüksek kan şekeri seviyeleri, aşağıdaki gibi daha şiddetli belirtilere neden olabilmektedir:

• Sıvı kaybı
• Mide bulantısı
• Kusma
• Bilinç kaybı
• Koma ⁴

Eğer şeker yükselmesi tedavi edilmiyorsa, keton olarak adlandırılan toksik asitlerin, kan ve idrarda (ketoasidoz) birikmesine neden olabilmektedir. Bu durumun belirtileri şunları içerebilmektedir:

• Meyve kokulu nefes
• Mide bulantısı ve kusma
• Nefes darlığı
• Ağız kuruluğu
• Zayıflık
• Karışıklık
• Koma
• Karın ağrısı 

Diyabet Belirtileri

Diyabet belirtileri kan şekerinizin ne kadar yükseldiğine bağlı olarak değişmektedir. Bazı insanlar, özellikle de pre-diyabetik veya tip 2 diyabet olanlar, diyabet başlangıcında belirti yaşamayabilir. Tip 1 diyabet de ise belirtiler hızlı bir şekilde ortaya çıkma eğilimi göstermektedir ve daha şiddetli olmaktadır.

Tip 1 ve tip 2 diyabetin bazı belirtileri şunlardır:

• Susuzluk yaşama
• Sık idrara çıkma
• Aşırı açlık
• Açıklanamayan kilo kaybı
• İdrarda keton varlığı (ketonlar, yeterli insülin olmadığında ortaya çıkan kas ve yağ parçalanmasının bir yan ürünüdür)
• Yorgunluk
• Sinirlilik
• Bulanık görme
• Yavaş iyileşen yaralar
• Dişeti veya cilt enfeksiyonları ve vajinal enfeksiyonlar gibi enfeksiyonların sık yaşanması 

Tip 1 diyabet her yaşta gelişebilmesine rağmen, genel olarak, çocukluk ya da ergenlik döneminde ortaya çıkmaktadır. Tip 2 diyabet ise, daha yaygın olarak her yaşta ortaya çıkabilmekte, ancak 40 yaşından büyük kişilerde daha sık görülmektedir.  

Şeker Yükselmesi Nedenleri

Şeker yükselmesi neden olur? Şeker yükselmesi ya da yüksek kan şekeri sadece diabetes mellitus yani diyabeti olan kişilerde görülmektedir. Kişi yediği yiyeceklerle birlikte glikoz almaktadır. Glikoz kan dolaşımına girmektedir. Glikozun enerjiye dön kullanmak için insülin hormonuna ihtiyaç duymaktadır.

Diyabet hastası olan kişi yeterli insülin üretilememekte ya da üretilen insülin kullanılamamaktadır. Bu nedenle de, glikoz yani şeker kanda kalmaktadır. Kandaki fazla glikoz pek çok belirtiye yol açmaktadır. ⁵ 

Şeker yükselmesini tetikleyen pek çok faktör bulunmaktadır. Kan şekerinin yükselmesine yol açan bu durumları şöyle açıklamak mümkündür:

• Tip 2 Diyabet

Şeker yükselmesi özellikle diyabet hastası olan kişilerde yaşanan bir sağlık sorunudur. Diyabet geçmişi olan bir aile bireyine sahip olmak, aşırı kilolu olmak ya da Afrikalı-Amerikalı, Latin kökenli Amerikalı veya Yerli-Amerikan olmak diyabet geliştirme riskini de artırmaktadır. Diyabet yani diğer adıyla şeker hastalığı olan kişilerin kan şekeri değerleri sık sık değişebilmektedir. Bu durumda, yüksek kan şekeri problemleri de yaşanabilmektedir.

Tip 2 şekeri geliştiren bir yetişkine, normal ve sağlıklı kan şekeri düzeylerini korumak için doktoru tarafından gerekli olan bir hap formunda ilaçlar reçete edilmektedir. Pankreas yeterli miktarda insülin üretebilmektedir, ancak vücut insüline karşı dirençlidir ve bu hormonu etkili bir şekilde işleyemez. Bu nedenle de, hiperglisemi ortaya çıkmaktadır. ⁶ 

• Beslenme Alışkanlıkları

Şeker hastalığınız varsa ve hipoglisemikseniz, doktorunuz kan şekeri düzeyinizi düşürmek için uygulan tedaviyi uygulayacaktır. İyi bir kan şekeri kontrolü sağlamak için özel bir diyet izlemeniz gerekecektir. Doğru ve dengeli bir şekilde beslenmemek şeker seviyelerinin yükselmesine yol açabilmektedir. Şeker seviyesini yükselten bazı gıdalar özellikle bu diyetlere dâhil edilmemektedir.

• Fiziksel Aktivite Eksikliği

Fiziksel aktivite eksikliği vücuttaki kan akışına müdehale edebilmektedir. Bu nedenle, şeker yükselmesi, yani yüksek kan şekeri düzeyleri yaşanması durumunda düzenli egzersiz önerilmektedir. Egzersiz kan şekeri seviyelerini düşünmeye yardımcı olmaktadır. Bunun nedeni, fiziksel aktivitenin vücuttaki kan dolaşımını desteklemesidir.  

• Yanlış Dozda İnsülin Kullanımı

Bazı durumlarda, diyet, egzersiz ve ilaçlarla (hap şeklinde) bile yüksek kan şekeri seviyeleri kontrol altına alınamamaktadır. Uygulanan tedavilere ve önlemlere rağmen, kan şekeri yüksekse insülin enjeksiyonu reçete edebilmektedir. İnsülin ilacının doğru dozlarda uygulanmaması kan şekeri seviyelerini etkileyebilmektedir.

• Bazı İlaçların Kullanımı

Deksametazon veya prednizon gibi kortikosteroidler kullanıyor olabilirsiniz. Bu ilaçlar kanınızdaki glikoneogenezis veya kan şekeri seviyelerini artırabilmektedir. Hastalıkları nedeniyle steroid alan ve hiperglisemi yani yüksek kan şekeri düzeyleri gelişen birçok kişi, ilaç tedavisi tamamlandıktan sonra kan şekeri seviyesi normale dönmektedir. ⁷ 

• Total Parenteral Beslenme

Damar yoluyla Total Parenteral Beslenme alınabilmektedir. Total Parenteral Beslenme çözeltisi, yüksek oranda glikoz konsantrasyonu içermektedir. Bu çözelti çoğu zaman kan şekeri seviyelerini düzenlemektedir, ancak bazı durumlarda kan şekeri seviyesini yükseltebilmektedir.

• Diğer Tıbbi Koşullar

Böbrek veya karaciğer hastalığının gelişmesi durumunda, kan şekeri düzeyleri yükseltebilmektedir. Pankreasta kan insülini düzeylerini kontrol eden bir enfeksiyon da meydana gelebilmektedir. Bu da hiperglisemi durumunun ortaya çıkmasına yol açabilmektedir.  

• Enfeksiyonlar

Vücutta herhangi bir enfeksiyon meydana gelmişse, hasta olduğunuz süre boyunca kan şekeriniz kısa süreli de olsa yüksek olabilmektedir. Sonuç olarak da, geçici bir hiperglisemi problemi yaşanabilmektedir.

• Hamilelik

Hamilelik sürecinde, gestasyonel diyabet geliştirme ihtimali bulunmaktadır. Bu, tamamen hamileliğe özgü bir diyabet yaşadığınız anlamına gelmektedir. Gestasyonel diyabet sırasında yaşanan hiperglisemi problemleri genellikle doğum sonrasında normale dönmektedir.

Uzun süreli olarak yaşanan hiperglisemi böbrek yetmezliği, böbrek bozuklukları, göz bozuklukları, kardiyovasküler sistem sorunları ve diğer iç organların zarar görmesine neden olabilmektedir. Ayrıca kalp ve kan dolaşımı problemleri gibi uzun süre devam eden hipergliseminin birçok başka uzun vadeli komplikasyonu da bulunmaktadır. Bu nedenle, hipergliseminin kontrol altında tutulması oldukça önemlidir.  

Şeker Yükselmesi Tedavisi

Şeker yükselmesi nasıl geçer? Yüksek kan şekerinin kontrol altında tutulmasını sağlamak için doktorunuz tarafından reçete edilen tedavileri uygulamak, kandaki glikoz seviyesini dengelemeye yardımcı olacaktır. Doktorunuzun tavsiye ettiği tedaviye yardımcı olması için aşağıdakiler de uygulanabilmektedir: ⁸ 

• Fiziksel aktivite içinde olun: Düzenli egzersiz kan şekerini kontrol etmenin etkili bir yoludur. Bununla birlikte, idrarda keton bulunması durumunda fiziksel aktivite içinde olmak doğru olmayacaktır. Bu, kan şekerini daha da yükseltecektir.
• İlaçlarınızı belirtilen şekilde alın: Hiperglisemi atakları sıklıkla yaşanıyorsa, doktorunuz ilacın dozajını veya zamanlamasını yeniden ayarlayabilir.
• Diyabet diyetini takip edin: Daha az yemek yemek ve şekerli gıdalardan kaçınmak kan şekeri seviyelerini düzende tutmaya yardımcı olabilmektedir. Yemek planınıza bağlı kalmakta sorun yaşıyorsanız, doktorunuzdan veya diyetisyeninizden yardım alabilirsiniz.
• Kan şekeri seviyelerini düzenli olarak kontrol edin: Doktorunuzun talimatına uyarak kan şekerinizi sürekli olarak takip edin. Böylece kan şekerinizin durumu hakkında daha çok bilgi sahibi olabilirsiniz. Şiddetli hiperglisemi veya hipoglisemiden muzdarip olmanız durumunda daha sık kontrol etmeniz gerekebilir.  

İnsülin programınızdaki ayarlamalar veya kısa etkili bir insülin takviyesi, hiperglisemi kontrolüne yardımcı olabilmektedir. Yüksek kan şekeri seviyesini geçici olarak düzelmesine yardımcı olmak için ekstra bir insülin dozu kullanılabilmektedir. Bu nedenle, yüksek kan şekeri durumu varsa, ne kadar sıklıkta insülin takviyesine ihtiyacınız olduğunu mutlaka doktorunuzdan öğrenmelisiniz.  

Acil Tedavi Yöntemleri

Diyabetik ketoasidoz ve diyabet koması belirtileri yaşanıyorsa, acil serviste veya hastanede tedavi gerekli olabilir. Acil tedavi kan şekerinizi normal aralığa düşürebilir. Tedavide genellikle şunları içermektedir:

• Sıvı replasmanı: Rehidrate olana kadar ağız yoluyla veya damardan (intravenöz olarak) sıvı alınabilmektedir. Aşırı idrara çıkma nedeniyle kaybedilen sıvıların geri alınması sağlanmakta, aynı zamanda kandaki fazla şekerin seyreltilmesine yardımcı olunmaktadır.
• Elektrolit replasmanı: Elektrolitler, dokuların düzgün çalışabilmesi için kanda bulunan minerallerdir. İnsülin eksikliği, kandaki bazı elektrolitlerin seviyesini düşürebilmektedir. Kalp, kas ve sinir hücrelerinin normal çalışmasını sağlamak için damarlardan elektrolit verilebilmektedir.
• İnsülin tedavisi: İnsülin, ketonların kanda oluşmasına neden olan süreçleri tersine çevirmeye yardımcı olmaktadır. Sıvılar ve elektrolitlerle birlikte insülin tedavisi de görülmektedir. ⁹ 

Vücudun kimyası normale döndüğünde, doktor ciddi hipergliseminin neden tetiklenmiş olabileceği ihtimali üzerine düşünülmektedir. Şartlara bağlı olarak, ek tedaviye ihtiyaç duyulabilmektedir.

Doktorunuz bir bakteriyel enfeksiyondan şüpheleniyorsa, antibiyotikleri reçete edebilir. Bir kalp krizi olasıysa, doktorunuz kalbinizin daha fazla değerlendirilmesini tavsiye edebilir. ¹⁰ 

Şeker Yükselmesi / Hiperglisemi Ameliyatı

Tip 2 diyabetin tedavisi için herhangi bir ameliyat bulunmamaktadır, ancak tetikleyici faktörleri kontrol altına almak için diğer tıbbi koşullara ameliyat uygulanabilmektedir. Örneğin, obezite problemi varsa mide cerrahisinden (bariatrik cerrahi) yararlanılmaktadır.