Uyku Apnesi Nedir? Sebepleri ve Belirtileri Nelerdir?

Uyku Apnesi Nedir?

Uyku apnesi, uyurken solunum yolunun tıkanması sonucu yaşadığınız nefes alma problemi ve aniden uyanmanıza neden olan ciddi bir bozukluktur. Ertesi gün gece böyle bir rahatsızlık yaşadığınızı hatırlamayabilirsiniz, ancak gündüzleri baş ağrısı ile uyanmak veya uyuşukluk hissetmek durumunda kalabilirsiniz.

Uyku apnesi durumunda, dil ve diğer yumuşak dokular periyodik olarak düşmekte ve solunum yolunu bazen kısmen de olsa tamamen kapamaktadır. Sonuç olarak da, solunum durmakta veya çok sığ olmaktadır. Aynı zamanda, kandaki oksijen seviyeleri düşmekte ve karbon dioksit seviyeleri yükselmektedir.

Nefes almak için mücadele ederken, gırtlak kasları daralır. Bunun sonucunda da, kişi nefes nefese kalmakta ya da horultu şeklinde solunmaktadır. Bu durum gece yüzlerce kez tekrar edebilir. Yüksek sesle ve kronolojik olarak horlayan insanlar genellikle uyku apnesine sahiptir. ¹ 

Uyku apnesi kendi içinde üç gruba ayrılmaktadır. Bunlar obstrüktif uyku apnesi, merkezi uyku apnesi ve kompleks uyku apnesidir.

Obstrüktif uyku apnesi, uyku apnesinin en yaygın türüdür. Boğazın arkasındaki yumuşak doku, uyku sırasında rahatlamakta ve hava yolunu tıkamaktadır, sıklıkla da yüksek sesle horlamaya neden olmaktadır.

Merkezi uyku apnesi, merkezi sinir sistemini içeren, uyku apnesinin çok daha seyrek bir türüdür ve beyin nefes kontrol kaslarını çalıştırmadığında ortaya çıkmaktadır. Bu uyku apnesi durumunda horlama nadir olarak yaşanmaktadır.

Kompleks uyku apnesi ise obstrüktif uyku apnesi ve merkezi uyku apnesinin bir kombinasyonudur.  

Uyku Apnesi Belirtileri

Uyku apnesi nasıl anlaşılır? Uyku apnesini tek başınıza anlamanız oldukça zor olabilmektedir, çünkü en belirgin belirtiler yalnızca uyku halindeyken ortaya çıkmaktadır. Çoğu kişide uyku apnesi yaşadığını sabah hatırlamamaktadır. Ancak uyku alışkanlıklarınızı gözlemlemek için kendinizi kayıt altına almak pek mümkün olamamaktadır. Eğer horlama esnasında duraklamalar oluşuyorsa ve duraklamalardan dolayı da boğulma ya da nefes nefese kalma yaşıyorsanız, bunlar uyku apneniz olduğu konusunda büyük uyarı işaretleridir.  

Uyku apnesi başlangıcının genellikle en belirgin belirtisi horlamadır. Horlama ve diğer uyku apnesi belirtilerini ise şöyle açıklamak mümkündür:

Horlama

Yüksek, kronik horlama uyku apnesinin en sık yaşanan belirtilerden biridir. Horlama, uyku esnasında üst solunum yollarında meydana gelen titreşimlerden gelen sestir. Hava, hava yollarıyla kolaylıkla hareket ettirilmediği için horlama meydana gelmektedir.

Horlayan birçok kişi bunun farkında bile değildir. Horlama, uyku apnesinin ortak bir belirtisi olmakla birlikte, bu durum kişinin mutlaka bir uyku bozukluğa sahip olduğunu göstermemektedir. Horlayan birçok insan uyku apnesine sahip değildir. Bazı durumlarda, uyku apnesine sahip olan kişiler de horlamamaktadır.

Bununla birlikte, eğer horlama yüksek sesli ise ve gece uyurken oluyorsa, uyku apnesinin bir belirtisi olabilir. ² 

Soluğun Kesilmesi

Obstrüktif uyku apnesi durumunda boğazdaki veya dildeki yağ dokusu, uyku esnasında rahatlamakta ve bu da hava akışını kısıtlayarak saniyelik olarak solunumun kesilmesine neden olmaktadır. Apne sırasında sırasında kandaki oksijen seviyeleri düşmektedir. Bu, beynin solunumun düzgün ilerlemesi için vücudu uyandırmasına yol açmaktadır.

Beyin kısmen nefes kesilmesine tepki vermek için uyanırken, kısmen uyandığınızı fark etmeden uykuda kalmaya devam edersiniz. Genellikle, kişi uyku sırasında sık sık uyandığını fark edememektedir, ancak sürekli kesintiler, uyku miktarını ve kalitesini olumsuz etkilemekte ve diğer belirtilerin de yaşanmasına neden olmaktadır.

Apne olayı, bir seferde 5 ile 30 kez arasında bir yerde, aynı anda 10-20 saniyeye kadar sürecek şekilde gerçekleşebilmektedir. Ağır obstrüktif uyku apnesine sahip olan hastalarda bir gecede yüzlerce apne olayı yaşanabilmektedir. ³ 

Tüm Gün Yorgun Hissetme

Uyku apnesinin uyku sırasında yarattığı duraklamalar ve kesintiler, kaliteli bir uyku çekilmesine engel olmaktadır. Uyku apnesinin en yaygın görülen (fakat sıklıkla göz ardı edilen) belirtilerinden biri gündüz aşırı uykulu olma halidir. Uyku düzenini etkileyen bu durum kişinin kendisini yorgun hissetmesine yol açmaktadır.

Sabahları uyanık olma, bütün gün aşırı yorgunluk hissi, genel bir enerji yetersizliği, odaklanma sorunu gibi başka belirtiler de yaşanabilmektedir.  

Baş Ağrısı

Baş ağrısı sıklıkla uyku apnesi geçirenler tarafından yaşanmaktadır. Gece sık sık nefesin kesilmesi nedeniyle, vücuttaki oksijen de azalmaktadır. Düşük oksijen seviyeleri kan damarlarının genişlemesine ve vasküler baş ağrılarına neden olabilir. Aşırı gündüz uykuları ile birlikte, baş ağrısı genellikle uyku apnesi hastalarının en çok şikâyet ettikleri belirti haline gelmektedir.  

Hipertansiyon

Hipertansiyon genellikle uyku apnesi ile ilişkilidir. Uyku esnasındaki kesintilerden dolayı baş ağrısı yaşamayla aynı nedenlerinden ötürü, yüksek tansiyon ortaya çıkabilmektedir.

Beyin uykudan uyandığında, kanda yeterli oksijen seviyesi olmadığını anladığı için, kan damarlarını kıstırarak tansiyonu yükseltir ve sistem tekrar çalışmaya başlar.

Bu durum gece boyunca her apne olayında yaşanmaktadır. Vücudun kan damarlarını kısıtlamak zorunda kalması, normal nefes aldığınız günlerde bile yüksek tansiyonun devam etmesine neden olabilir. ⁴ 

Kilolu Olma

Birçok durumda kişinin vücut ağırlığı direkt olarak obstrüktif uyku apnesi ile ilişkilidir. Fazla kilolu veya obez olan insanlar, sağlıklı ağırlıkları koruyanlara oranla daha fazla uyku apnesi problemi yaşamaktadır. Uyku apnesi, çoğunlukla boyun ve boğazın içine yerleşen aşırı yağ dokularından kaynaklanmaktadır.

Aşırı dokular uyku esnasında solunum yollarına düşebilme ve solunuma engel olarak apne olaylarına yol açabilmektedir.  

Sinirli, Depresif ve Ruh Hali Değişiklikleri

Kaliteli ve verimli uykunun eksikliği kişinin ruh halini etkileyebilmektedir. Hemen hemen her gece uykusuzluk yaşamak oldukça rahatsız edici bir hal alabilmektedir. Anksiyete, kısa süreli ve hatta uzun süre depresyon yaşanabilmektedir. Ruh halinin ya da depresyonun uyku eksikliğinden kaynaklanabileceğini düşünüyorsanız, bir uyku bozukluğu uzmanına başvurmalısınız.  

Uyku Apnesi Nedenleri

Uyku apnesi neden olur? Uyku apnesi nedenlerine bağlı olarak üç grupta incelenebilmektedir:

Obstrüktif uyku apnesi, uyku apnesinin en yaygın türüdür. Boğazın arkasındaki yumuşak doku, uyku sırasında rahatlamakta ve hava yolunu tıkamaktadır, sıklıkla da yüksek sesle horlamaya neden olmaktadır.

Merkezi uyku apnesi, merkezi sinir sistemini içeren, uyku apnesinin çok daha seyrek bir türüdür ve beyin nefes kontrol kaslarını çalıştırmadığında ortaya çıkmaktadır. Bu uyku apnesi durumunda horlama nadir olarak yaşanmaktadır.

Kompleks uyku apnesi ise obstrüktif uyku apnesi ve merkezi uyku apnesinin bir kombinasyonudur.  

Obstrüktif Uyku Apnesi Nedenleri

Boğaz bölgesinde bulunan kaslar ve yumuşak dokuların rahatlaması ya da uyurken bir dereceye kadar çökmesi son derece normaldir. Çoğu insan için de bu nefes alma problemlerine neden olmamaktadır.

Ancak, obstrüktif uyku apnesi durumunda havayolu, bir dizi faktörün bir sonucu olarak daralabilmektedir. Obstrüktif uyku apnesi nedenleri şunlardır: ⁵ 

Fazla kilo: Aşırı vücut yağı, boyundaki yumuşak dokunun hacmini arttırmaktadır. Bunun bir sonucu olarak da boğaz kaslarına yük binmektedir. Aşırı mide yağları da obstrüktif uyku apnesini daha da kötüleştirebilen solunum zorluklarına yol açabilmektedir.

Erkek olmak: Obstrüktif uyku apnesi erkeklerde kadınlara orana daha yaygın bir durumdur, ancak bunun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Vücut ağırlığının bir etkisi olabileceği düşünülmektedir.

Yaş: Obstrüktif uyku apnesi her yaştan insanı etkileyebilmektedir, ancak sıklıkla 40 ve üstü yaşlarda ortaya çıkmaktadır.  

Kalın bir boyun: Boyun çevresi 43 cm’den fazla olan erkeklerde obstrüktif uyku apnesi gelişme riski daha fazladır.

Yatıştırıcı ilaçlar: Uyku hapları ya da bazı sakinleştiriciler obstrüktif uyku apnesine neden olabilmektedir.

Olağan dışı boyun yapısı: Büyük bademcikler, adenoidler, dar bir hava yolu, dil ya da alt çenede fiziksel anormallikler gibi durumlar obstrüktif uyku apnesine neden olabilmektedir.

Alkol: Özellikle uyumadan önce alkol almak, horlamayı ve uyku apnesini daha kötü bir hale getirebilmektedir. ⁶ 

Sigara: Sigara içen bireylerde obstrüktif uyku apnesi geliştirme olasılığı daha yüksektir.

Menopoz: Menopoz dönemindeki hormon değişiklikleri boğaz kaslarının normalden daha fazla rahatlamasına neden olabilmektedir.

Genetik: Kalıtsal olarak obstrüktif uyku apnesine yatkın olmak bu durumu geliştirme riski artırabilmektedir.

Burun tıkanıklığı: Obstrüktif uyku apnesi, iki burun deliğini bölen burun dokusunun bir tarafa büküldüğü veya hava yollarının daralması sonucunda ortaya çıkabilen burun poliplerinin bulunduğu burun tıkanıklığına sahip insanlarda daha sık görülmektedir.  

Merkezi Uyku Apnesi Nedenleri

Merkezi uyku apnesi, beyin geçici olarak solunumu kontrol eden kaslara sinyal göndermeyi durdurduğunda ortaya çıkmaktadır. Merkezi uyku apnesi genellikle bazı tıbbi problemleri olan insanlarda görülmektedir. Örnek vermek gerekirse, solunumu kontrol eden beyin sapıyla ilgili bir problemi olan bireylerde merkezi uyku apnesi de gelişebilmektedir.  

Merkezi uyku apnesine neden olan veya yol açan durumlar şunlar olabilmektedir.

• Beyin enfeksiyonunu, felci veya servikal omurganın (boyun) koşullarını da içeren beyin sapını etkileyen problemler
• Şiddetli obezite
• Bazı ilaçlar, örneğin narkotik ağrı kesiciler

Uyku apnesi başka bir hastalıkla ilişkili değilse, bu duruma idiyopatik merkezi uyku apnesi de denebilmektedir. ⁷ 

Cheyne-Stokes solunumu adı verilen bir durum, ciddi kalp yetmezliği olan ve merkezi uyku apnesi ile ilişkili olabilen insanları etkileyebilmektedir. Bu solunum şekli, çoğunlukla uyurken sığ ile derin nefes alıp vermeyi ya da nefes almayı değiştiren derin ve ağır solunumu içermektedir.

Merkezi uyku apnesi obstrüktif uyku apnesi ile aynı değildir. Obstrüktif uyku apnesi ile solunum durmakta ve başlamaktadır çünkü hava yolu daralmış veya tıkanmıştır. Ancak, kişi obezite hipoventilasyon sendromu adı verilen tıbbi bir problem gibi her iki koşula da sahip olabilir.  

Kompleks Uyku Apnesi Nedenleri

Kompleks uyku apnesinin nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir. Bazı koşullarına bu duruma katkıda bulunduğu düşünülmektedir.

• Bazı kişiler solunum kontrolündeki olağan dışılıklar nedeniyle duruma yatkın olabilmektedir.
• Uykusuzluk gibi, uykuyu sürdürmekte güçlük çekenler arasında daha sık görülebilmektedir.
• Bazı ülkelerde düşük karbon dioksit seviyeleri ile tetiklendiği de görülmektedir.
• Erkeklerde kadınlara oranlar daha sık görülmektedir.
• Kişinin başlangıçta daha ciddi bir uyku apnesi varsa ya da tedaviden önce merkezi uyku apnesi yaşanmışsa, kompleks uyku apnesi riski artabilmektedir.

Bazı tedavi yöntemleri de kompleks uyku apnesine yol açabilmektedir. Ameliyat ya da oral yolla cerrahi bir prosedürün uygulanması kompleks uyku apnesini tetikleyebilmektedir.  

Uyku Apnesi Tedavisi

Uyku apnesi nasıl geçer? Uyku apnesi, tedavi edilmesi gereken ciddi bir uyku bozukluğudur. Alanında deneyimli bir uzman en uygun tedavi planını seçmenize yardımcı olabilir.

Uyku bozukluğu konusunda uzman olan bir doktora başvurmanız durumunda, doktorunuz uyku apnesi için aşağıdaki yöntemleri önerebilir:

• Sürekli pozitif hava yolu basıncı
• Yaşam tarzı değişiklikleri
• Ağız takılarak kullanılan cihazlar
• Pozisyonel terapi
• Uyku apnesi ameliyatı
• Kilo yönetimi ⁸

Sürekli Pozitif Hava Yolu Basıncı (CPAP)

Sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP), uyurken gece boyunca solunum yollarının tıkanmaması ve nefes alınmasını sağlamak için sürekli olarak hava akışı temin eden bir makinadır. Kişi yatak başında saklanan makinede bulunan bir hortumlu maske ile uyumaktadır. Maskeler ve makineler, tedavi ve konfor ihtiyaçlarınıza göre değişiklik gösterebilmektedir. CPAP, obstrüktif uyku apnesinin ön tedavisidir ve tüm vakalar için önerilmektedir. ⁹ 

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Horlamayı azaltmaya ve uyku apnesi belirtilerini iyileştirmeye yardımcı olması için yapabilecek çeşitli yaşam tarzı değişiklikleri bulunmaktadır.

Sigara bırakma ya da alkol almama gibi davranış değişiklikleri uyku apnesi belirtilerini azaltabilmektedir. Alkol boğaz kaslarınızı rahatlatmaktadır, bu da horlamaya veya solunum yolunun çökmesine neden olmaktadır.

Alerjiniz varsa, yatmadan önce bir dekonjestan almak, burnunuzdaki hava akışını iyileştirmeye yardımcı olabilmektedir.

Tedavi planına uyum sağlamakta zorlanıyor ya da tedaviye rağmen uyku apnesinden kurtulamıyorsanız, doktorunuz bilişsel davranışçı terapiyi önerebilir. Davranışsal bir uyku uzmanı, dinlendirici bir uykuya veya tedavinize uymanızı engelleyen düşünce ve davranışları ortadan kaldırmanıza yardımcı olabilmektedir.  

Ağıza Takılarak Kullanılan Cihazlar

Uyurken dişlerin üzerine takılarak sabitlenen bir cihaz, bir sporcu ağız koruyucusuna veya ortodontik destekleyiciye benzemektedir. Cihaz, dili belli bir pozisyonda tutarak veya çenenizi öne doğru kaydırarak, uyurken nefes almanızı engellemeye yol açan hava yolunun çökmesini önlemektedir.

Bazı hastalar CPAP makinesi ile uyumayı tercih etmektedir. Bu makine akciğere sürekli olarak pozitif basınçlı hava vermektedir, yani küçük hava yollarını açık tutmaktadır. Böylece de, uyku sırasında kapanan üst hava yolları açık tutulmaktadır.  

Pozisyonel Terapi

Pozisyonel terapi, pozisyonel uyku apnesinin tedavisinde davranış stratejisidir. Bazı insanlarda uyku apnesi sırt üstü yattıklarında ortaya çıkmaktadır. Bu kişiler yan yattıklarında solunum normale dönmektedir.

Başka bir seçenek ise titreşimli geri bildirim teknolojisini kullanan küçük bir cihazdır. Boynun arkasına takıldığında, kişi sırt üstü uyumaya başlayınca hafifçe titreşim yollamaktadır. Böylece kişi uyuma pozisyonunu değiştirmektedir. Pozisyonel terapi tek başına veya başka bir uyku apnesi tedavisi ile birlikte kullanılabilir.  

Uyku Apnesi Ameliyatı

Cerrahi tedavi yöntemleri, uyku apnesinin tedavisinde CPAP ve ağız içi aletler kadar etkili değildir. CPAP veya oral alet tedavisinin etki etmediği durumlarda, seçebileceğiniz çeşitli cerrahi seçenekler bulunmaktadır. En yaygın seçenek boğazdaki ekstra dokuyu azaltma veya ortadan kaldırmadır. Böylece uyku esnasında hava yolunu tıkayan ve bloke eden engelleyici alınmaktadır.

Daha karmaşık işlemlerde, çene, burun ve yüz kemikleri gibi kemik yapılarına müdehale edilmektedir.

Zayıflama ameliyatı da bir seçenek olabilmektedir. Hangi ameliyatın sizin için en doğrusu ya da en sağlıklısı olacağınızı doktorunuzla konuşarak belirlemelisiniz. ¹⁰ 

Kilo Yönetimi

Bazı durumlarda kilo kaybı, kilolu veya obezseniz, uyku apnesi belirtilerini iyileştirmeye, hatta ortadan kaldırmaya yardımcı olabilmektedir. Fazla kilolu insanların genellikle boğazlarında hava yolunu tıkayacak ekstra doku bulunmaktadır. Yardımcı olmasına rağmen kilo vermenin uyku apnesini ortadan kaldıracağının garantisi yoktur. Bu yaklaşımın dar burun kanalları veya hava yolları olan hastalarda bir fark yaratma olasılığı düşüktür.