Çayın Bilinmeyen Şifaları

Çay (Camellia sinensis), çaygiller (Theaceae) familyasından nemli iklimlerde yetişen, yaprak ve tomurcukları içecek maddesi üretmekte kullanılan bir tarım bitkisidir. Çayın bulunuşu hakkında birçok efsane olsa da Çin arşivine göre, M.Ö. 2737 yılında tarımın babası, araştırmacı ve bitkisel tababetin kaşifi olarak da bilinen imparator Shen Nong, halk sağlığına ve hijyene büyük önem vermiş, suyun kaynatıldıktan sonra içilmesini önermiştir. Yaptığı bir gezi sırasında ormanlık alanda dinlenirken su kaynatılan kaba düşen yaprakların oluşturduğu kahverengi suyun insanda dinçlik ve zindelik oluşturduğunu gözlemlemiştir. Suya yaprakları düşen ağacın yabani çay ağacı olduğunun anlaşılması sonucu çay keşfedilmiştir. İmparator Shen Nong çayın yararlı bir bitki olduğunu halka anlatmaya çalışmış ve çay tarımını geliştirmek için çaba harcamıştır.

Çay, en çok tüketilen faydalı bitkilerin başında gelmektedir ve çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bol miktarda tein, kateşin ve kafein içerir ayrıca zengin bir antioksidan kaynağıdır. Yeşil ve siyah çay, tüketilen bitkiler arasında en yüksek antioksidan değere sahiptir. Çay tüketiminin yüksek olduğu ülkelerde genel ölüm oranının daha düşük olduğu düşünülmektedir. Çay metabolizmayı canlandırır, kötü kolesterolü dengeler ve kan damarlarını strese karşı korumaya yardımcı olur. Ayrıca felç, tansiyon, kanser gibi hastalıklara karşı koruyucu özelliğe sahiptir. İçerdiği aminoasitler, karotenoidler ve uçucu organik bileşikler zihinsel uyanıklık sağlamaktadır.

Çay hasadından sonra çayın yapraklarında oksitlenme meydana gelir. Oksitlenme miktarı ve işleme yöntemi çayın tipini belirlemektedir. Oksidasyonu durdurmak için kuru ısı veya buhar kullanılır ve yaprakları bu şekilde kurutulur. Çay, kurutulmuş yapraklardan ve tomurcuklardan elde edilerek demlenir. Bütün çaylar kafein içerir ve kafeinsizleştirme işlemi çayların kateşin içeriğini azaltmaktadır.

1. Çayın Besin Değerleri

100 gram çayın sahip olduğu besin değerleri:

Çayın içeriğinde polifenoller (kateşinler), pigmentler (karotenoidler ve klorofil), flavonlar (kempferol, kuersetin, myricetin) alkaloitler (kafein, teofilin, teobromin), liganlar, karbonhidratlar, lipitler, proteinler, amino asitler (L-theanine), vitaminler (B2, E, P,C), çeşitli mineraller (çinko, manganez, krom) yanı sıra iz elementler bulunmaktadır.

C vitamini çaya uygulanan oksidasyon işlemiyle hemen hemen tamamen yok olur. Günde 5-7 bardak içildiğinde vücudun günlük P vitamini ihtiyacının büyük bir kısmını sağlamaktadır. (1)

Not: Tüm demleme çeşitlerine verilen genel bir ad olan çayın, demlendiği bitkinin türüne göre besin içerikleri farklılık göstermektedir.

Özet: Çayın içeriğinde çok fazla besin bulunmaz ancak içerdiği kafein ve eser miktardaki diğer elementler sayesinde insana zindelik ve dinçlik sağlamaktadır. 

2. Kalp Sağlığını Korumaya Yardımcı Olur

Çaydan elde edilen flavonoidlerin kalp hastalıklarını önlemeye yardımcı olduğuna yapılan araştırmalardan dolayı inanılmaktadır. İki meta-analiz, siyah ve yeşil çay tüketiminin özellikle yüksek kalp hastalığı riski olan kişilerde kandaki kötü (LDL) kolesterol düzeylerini düşürdüğünü göstermiştir. Bununla birlikte toplam ve iyi (HDL) kolesterol üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı da bilinmektedir.

12 hafta boyunca günde 9 g (yaklaşık 3 bardak) siyah çay tüketen 263 denekten oluşan bir çalışmada, kalp hastalığı risk belirteçleri azalmıştır (kan ürik asit ve C-reaktif protein seviyeleri). Siyah çay, yüksek kalp hastalığı riski olan insanlara fayda sağlayabilmektedir.

Yeşil veya siyah çay tüketimi de meta-analizde (10 çalışma ve 834 katılımcı) bireylerde kan basıncını azaltmıştır. Yeşil çayın içerdiği kateşinler hayvan modellerinde ve klinik çalışmalarda arterlerin sertleşmesini (ateroskleroz) azaltmıştır. 3454 denek üzerinde yapılan bir çalışmada çay flavonoidlerinin kalp hastalıklarına karşı koruyucu etkileri olduğu ortaya çıkmıştır. (2) (3) (4)  (5) (6) (7) (8)

Özet: Çaydan elde edilen flavonoidler kalp hastalığı riskini azaltmaya yardımcı olur.

3. Kemik Sağlığını Geliştirmeye Yardımcı Olur ve Kemiklerdeki Mineral Yoğunluğunu Artırır

17 ayrı çalışmanın meta-analizi sonucuna göre çay tüketiminin kemik erimesi riskini azaltabileceğini göstermiştir.

1937 yetişkin üzerinde yapılan bir araştırmada, 10 yıldan uzun bir süre çay içmenin kemik gücü ve kemik mineral yoğunluğu üzerinde olumlu bir etkisi olduğu gözlemlenmiştir.

Çaydaki en bol kateşin olan EGCG, insan sağlığı ve hastalığını etkileme potansiyeli nedeniyle temel araştırmalar altında olan bir polifenoldür. EGCG birçok diyet takviyesinde kullanılır, inflamatuar kemik kaybına karşı koruma sağlayan güçlü bir doğal bileşiktir. Farelerde EGCG'nin, kemik hücreleri üzerinde etki yaptığı, prostaglandin E üretimini baskıladığı ve inflamatuar kemik kaybını önlediği yapılan çalışmalar ile ortaya çıkmıştır. (9) (10) (11)

Özet: Çay tüketimi kemik erimesine yakalanma riskini azaltabilmektedir.

4. Beyin Fonksiyonları Üzerinde Çeşitli Etkilere Sahiptir

Çaylardan elde edilen flavonoidler ayrıca beyni korumaya ve işlevini geliştirmeye yardımcı olabilmektedir.

Dikkat ve uyanıklık üzerine yapılan iki farklı çalışmada, siyah çay içen deneklerin dikkat ve uyanıklığı çay sayesinde gelişmiştir.

10 ileri yaşlı denek üzerinde yapılan bir başka çalışmada, günlük olarak düşük kafeinli yeşil çay alımı stresi azaltmaya ve uyku kalitesini artırmaya yardımcı olmuştur.

Yapılan çalışmalar yeşil çayın kaygıyı azalttığını, bilişsel işlevi artırdığını, hafıza ve dikkatin korunmasına yardımcı olduğunu göstermiştir. Yeşil çayın etkisi tek bir bileşiğe atfedilemez, ancak çayın sahip olduğu kafein ve L-theanine en çok katkıda bulunanlardandır.

EGCG, beyindeki stresi azaltmaya yardımcı olan demiri sağlayarak protein ferroportin üretimini artırır. Parkinson'un fare modelinde sinir hücresi dejenerasyonunun önlenmesine yardımcı olduğu ortaya çıkmıştır.

Bilişsel işleve sürekli olarak fayda sağlayıp sağlamadığını belirlemek için daha büyük ve daha sağlam insan deneyleri gerekmektedir. (12)(13)(14)(15)(16)

Özet: Yapılan çalışmalar çayın içeriğindeki bazı maddelerin dikkat, uyanıklık gibi beyin fonksiyonları üzerinde olumlu etkilere sahip olduğunu göstermiştir.

5. Şeker Hastalığının Önlenmesine Yardımcı Olur

Orta veya sıkı bir egzersiz öncesi yeşil çay ekstresi alımının, 23 erkek üzerinde yapılan bir çalışmada insülin duyarlılığını ve toleransını geliştirdiği gözlemlenmiştir.

17413 orta yaşlı Japon denekle yapılan 5 yıllık bir çalışmada yeşil çay tüketimi, tip 2 diyabet insidansında azalma ile ilişkilendirilmiştir.

5823 İngiliz katılımcı ile gerçekleştirilen 11 yıllık bir kohort* çalışması hem çay hem de kahve içen kişilerde diyabet insidansında bir azalma olduğunu ortaya koymuştur.

Fareler üzerinde yapılan çalışmalarda siyah çay tüketiminin kan şekerinin düşmesine yardımcı olduğu görülmüştür. Anti-diyabetik aktivitesi de insülin duyarlılığını artırmıştır. (17) (18) (19) (20) (21)

*Kohort: Önceden saptanan neden-sonuç ilişkilerinin tekrar dolaylı biçimde en iyi test edilebildiği/doğrulandığı çalışmalardır.

Özet: Yapılan deneyler ve araştırma çalışmalarının sonucunda çay içmek diyabetin azalması ve insülin duyarlılığında artış ile ilişkilendirilmiştir. 

Siyah Çay

Siyah çayın üretimi sırasında yapraklar yırtılır, yuvarlanır, kırılır ve kurutulmadan önce oksitlenmeye bırakılır. Oksitlenme aşamasında flavonoidler azalır ve çayda bulunan bir kateşin olan EGCG siyah çayda nispeten düşüktür. Siyah çayın fermantasyonu sırasında kateşinler antioksidan polifenollere (Theaflavin ve türevleri) dönüşür. Theaflavinler, oksidatif strese neden olan enzimlerin aktivitesini baskılar. Siyah çayın toplam flavonoid içeriği, 100 ml’de 118 mg’dır. Siyah çayın kuru maddesinin %15-23’ünü proteinler oluşturur, suda çözünen kısmında %2’den azdır. (23) (22)

Yeşil Çay

Yeşil çayın ana vatanı Hindistan’dır. Okside olmamış çay yaprağıdır. Yeşil çayın gördüğü işlem daha az olduğu için antioksidan kaybı da azdır. Siyah çaya göre daha az kafeinlidir. Japon ve Çin yeşil çayları olmak üzere iki temel kategoride toplanır ve 10’dan fazla çeşidi bulunmaktadır. Yeşil çayda 6 çeşit kateşin vardır. Bunların en önemlisi epigallocatechin gallatedir (EGCG). Yeşil çayın iyileştirici gücü siyah çaydan daha fazladır; toplam flavonoid içeriği, 100 ml’de 138 mg’dır.(23)(22)

Beyaz Çay

Camellia sinensis bitki tomurcuklarının olgunlaşmadan toplanıp işlenmesi sonrasında elde edilmektedir. Bu şekilde toplanan çayın yüzeyi beyaz tüylerle kaplıdır ve bundan dolayı beyaz çay denmektedir. Beyaz çay çok az oksidasyon nedeniyle yüksek kateşin konsantrasyonlarını korur. Avrupa’da eczanelerde gram ile satılmaktadır. (23)(22)

Oolong (Wulong) Çayı

Oolong çayının üretiminde yaprakların fermantasyon süresi yeşil çaydan daha uzundur, siyah çaydan daha kısadır. Çin, Tayvan ve Japonya’da geleneksel olarak içilmektedir. Oolong çayında kateşin ve theaflavin seviyeleri genellikle fermente edilmemiş yeşil ve beyaz çayla tamamen okside olmuş siyah çay arasındadır. (23)(22)

Melisa Çayı 

Melisa çayı soğuk algınlığından böcek ısırıklarına kadar birçok alanda tedavi edici özelliğe sahiptir. Yapılan bir araştırmaya göre melisa çayı tüketiminin radyasyonun etkilerini azalttığı gözlemlenmiştir. Kadınların adet dönemlerindeki ağrıları hafifletir ve kilo vermeye yardımcıdır. Aynı zamanda büyüme ve gelişme dönemindeki çocuklar sağlıklı beslenmelerine ek olarak melisa çayı tükettiklerinde boylarının uzamasına yardımcı olur.

Melisa otu, Akdeniz ve Batı Asya’ya özgü nanegiller ailesinden antioksidan, antiviral ve antimikrobiyal özelliklere sahip şifalı bir bitkidir. Ülkemizde yaygın olarak yetişen melisa, ilk çağlardan beri arıları hastalıklardan koruyup oğul çıkarmaları için kovanların arkasına konulduğundan oğul otu olarak da bilinmektedir. Alternatif tıpta taze, kurutulmuş ve yağ formlarında sıkça kullanılmaktadır.

Yaprakları çiçeklenmeden önce toplanır, çiçeklendikten sonra kendine özgü limon kokusunu yitirir ve artık tedavi amaçlı kullanılamaz. Melisa otu yapraklarından ve beyaz sarı çiçeklerinden esansiyel yağ elde edilir.

Melisa otu, A vitamini ve C vitamini, folik asit, potasyum, kalsiyum, demir, çinko, lif ve tanen açısından zengindir. Ayrıca flavonoidler bakımından oldukça zengindir. (25)

Kuru veya taze melisa yapraklarının sağlığa faydaları aynıdır ve sadece kuru melisa daha uzun süre bozulmadan muhafaza edilebilir. (24)

1. Cinsel İsteksizlik Gibi Problemlerin Giderilmesine Yardımcı Olur

Uzun yıllardır yapılan çoğu bilimsel araştırma, melisa otunun özellikle kadınlarda görülen cinsel isteksizlik sorunu tedavisinde çok etkili olduğunu göstermiştir. Bu şifalı bitkinin çayı veya ekstratları bu önemli sorunun ortadan kaldırılmasına yardımcı olmaktadır. (26) 

2. Uykusuzluk Problemine Yardımcı Olur

Melisa otunu diğer şifalı bitkisel otlarla birleştirmek, uykusuzluğun giderilmesine yardımcı olabilmektedir. 2006 yılında yapılan bir çalışmada karma doz alan çocukların uykusuzluk sorunlarında %70 ile %80 oranında iyileşme yaşadıkları bulunmuştur. Hem araştırmacılar hem de ebeveynler, melisa otunu iyi ya da çok iyi bir tedavi olarak gördüklerini belirtmişlerdir. (27)

3. Stres ve Kaygıyı Azaltmaya Yardımcı Olur

Melisa otunun stres belirtilerini yatıştırdığı, rahatlamaya yardımcı olduğu yapılan çalışmalar ile bilinmektedir. 2004 yılında yapılan bir çalışmada, melisa otunun laboratuvar kaynaklı psikolojik stresin olumsuz duygudurum etkilerini azalttığı bulunmuştur. Melisa otu kullanan katılımcılar, dinginlik hislerinin artığını ve uyanıklık durumunda azalma olduğunu belirtmişlerdir. (28)

4. Sindirim Sistemine Yardımcı Olur

Sık karın ağrısı, bulantı ve hazımsızlık sorunu yaşıyorsanız ya da dispepsi (mide fesadı) problemi hayatınızı zorlaştırıyorsa melisa otu bu konuda da yardımcı olabilir. 2010’da yapılan küçük bir çalışmada, fonksiyonel bir dispepsi üzerine, melisa otu içeren soğuk tatlıların sindirimi kolaylaştırdığı ve mide rahatsızlıklarına iyi geldiği bulunmuştur. (29)

Melisa Çayı Tarifi

Malzemeler;

• 15 gram melisa
• Yarım litre su
• 2 adet kakule

Hazırlanışı:

Yarım litre suyu kaynatıp kurutulmuş melisa otunu kaynayan suyun içine ekleyerek 10 dakika demlenmesini bekleyiniz. İsteğe göre 2 adet kakule de atabilirsiniz. Son olarak bir fincana süzün ve için. Kalan çayın ağzını iyice kapatarak buzdolabında saklayabilirsiniz. Artan melisa çayını 2 gün içerisinde tüketmeniz gerekmektedir

Uyarı: Melisa çayını uzun süre kaynatmamaya dikkat ediniz. Uzun süre kaynatılan melisa çayı içerisindeki yağ asitlerini ve özelliklerini kaybedebilir.

Sonuç

Çay; başta tein, kateşin ve kafein olmak üzere pek çok faydalı madde içerir ve zengin bir antioksidan kaynağıdır. Çaydan elde edilen flavonoidler kalp hastalığı riskini azaltır. Yeşil ve siyah çay tüketimi kötü kolesterol seviyelerini düşürerek kalp hastalığını önler. Çay tüketiminin kemik mineralleri yoğunluğu ile alakalı olduğu yapılan çalışmalarda ortaya çıkmıştır. Çaydaki bazı besin maddelerinin dikkat, uyku ve stres üzerinde olumlu etkileri vardır. Çay tüketimi diyabetin azaltılması ve insülin duyarlılığı ile ilişkilendirilmiştir. Çayın birçok çeşitli bulunmaktadır. Melisa çayının birçok faydalı özelliği vardır. Yapılan bilimsel araştırmalarda melisa çayının özelikle kadınlarda görülen cinsel isteksizlik sorunun giderilmesine yardımcı olduğu görülmüştür. Melisa çayının diğer şifalı bitkisel otlar ile karıştırılarak tüketilmesi, uykusuzluk probleminin ortadan kalkmasına yardımcı olur. Melisa çayı dinginliği artırarak stres ve kaygının giderilmesine yardımcı olur. Melisa çayı karın ağrısı ve hazımsızlık gibi problemlerin ortadan kalkmasına da yardımcı olmaktadır.

UYARI: Burada yer alan bilgiler sağlıklı bireyler içindir. Tek tip tüketim önerilmemektedir. İçerikte yer alan bilgiler özel durumlarda veya hastalıklarda farklılık gösterebilir. En doğru bilgi için hekiminize ve diyetisyeninize danışınız.