Beyaz Dut Ağacından ve Meyvesinden Gelen Sağlık

Beyaz dut ağacı (Morusalba), dutgiller (Moraceae) familyasından anavatanı Doğu Asya olan hızlı büyüyen 15–20 m'ye kadar uzayabilen orta büyüklükte bir dut ağacı türüdür. Kalın dallı, geniş tepeli bir ağaçtır. Kurutulmuş meyvesi ise lezzetli ve besleyici bir atıştırmalıktır. Beyaz dut ( Morusalba) yaprakları ise  şifalı bir çay haline getirilebilir. Yaygın olarak ipek böceklerini beslemek için yetiştirilir. Meyvesi yaş ve kuru olarak tüketilirken aynı zamanda da birçok hastalığın tedavisinde kullanılır. Bu bitki Çin ve Avrupa'da uzun bir tıbbi geçmişe sahiptir.

Çine özgü bir tür olan bu ağaç dünyanın birçok bölgesinde yetiştirilmektedir. Ayrıca beyaz dut ağacının (marusalba) kökleri, yaprakları, kabukları ve meyveleri bitkisel ilaç olarak kullanılmaktadır.

Beyaz dut yaygın olarak alternatif tıpta müshil ve antiseptik olarak kullanılır aynı zamanda kolesterolü düşürdüğü ve diyabeti kontrol altına alabildiği bilinmektedir. Geleneksel Çin tıbbında beyaz dutun kalp, böbrek, akciğer, anemi, kabızlık, soğuk algınlığı, grip gibi birçok hastalığı tedavi etmede kullanıldığı bilinir.

Uyarı: Beyaz dut meyvesi çok faydalı bir yiyecektir ancak yaz meyvesidir. Beyaz dut ağaçtan toplandığı gibi tüketilmelidir. Çünkü dutun içeriğindeki maddeler bir iki saat içinde değişime uğramaktadır ve tadı da bu yüzden değişmektedir.

1. Beyaz Dutun Sahip Olduğu Besin Değeri

100 gr dutun besin değerleri:

Dut; B grubu vitaminleri, A ve K vitamini, demir, potasyum, fosfor içerir. Protein içeriği diğer meyvelere göre daha fazladır. Diyet sırasında kilo vermeye yardımcı olur. (1) Bu ve diğer bileşiklerin tıbbi değere sahip olup olmadığı tartışma konusudur. Gerçekte, herhangi bir tıbbi durumun tedavisinde beyaz dut kullanımını destekleyecek çok fazla kanıt yoktur.

Dut ve dut özü, kalp hastalığı, diyabet ve kanser gibi çeşitli kronik durumlara karşı faydalı olabilir. Ayrıca ilaçlarda kullanılan beyaz dut çok çeşitli yaygın ve nadir görülen rahatsızlıklar için de doğal bir ilaç olarak kullanılır. Beyaz dut sağlığı olumlu etkilediği düşünülen çeşitli bileşikler içerir. Örneğin; ağacın meyvesi antioksidan etki gösterdiği bilinen bitki bazlı bir bileşik olan antosiyaninler bakımından zengindir. Kabuğu ve kökleri, beyaz dut ağacına özgü Kuwanon G olarak bilinen güçlü bir antibakteriyel bileşik içerir.

2. Şeker Hastalığının Önlenmesine Yardımcı Olur

Hayvanlar ile yapılan birçok çalışma beyaz dutun diyabetle mücadelede yardımcı olabileceğini göstermektedir.

2013’de Deneysel Bitkisel Tıp’ta yayınlanan bir çalışma beyaz dut antosiyaninleriyle tedavi edilen diyabetik farelerin kan şekeri seviyelerinde normalleşme yaşandığı ortaya konmuştur (2). Tip 2 diyabet hastaları kan şekerinde hızlı bir yükselme riski altındadır ve karbonhidrat yerken dikkatli olmaları gerekir. 

Dutlar, bağırsaklarınızdaki karbonhidratları parçalayan bir enzimi engelleyen deoksinojirimisin (DNJ) bileşiğini içerir. Bu nedenle dut, yemeklerden sonra kan şekeri artışını yavaşlatarak diyabete karşı faydalı olabilir ayrıca beyaz dutun insülin üretimini yavaşlattığı yapılan çalışmalarla ortaya çıkmıştır. (3) (4) (5)

Özet: Yapılan birçok çalışmada dutun diyabetle mücadele edebileceği ortaya çıkmıştır. Ayrıca kan şekeri yükselme riski altında olan tip 2 diyabet hastaları için dut, karbonhidratların parçalanmasına yardımcı olabilecek bir enzim içermektedir. Bu da yemeklerden sonra kan şekeri artışını yavaşlatarak diyabete karşı faydalı olmaktadır. Ayrıca beyaz dutun insülin üretimini yavaşlattığı yapılan çalışmalarla bilinmektedir.

3. Bağışıklık Sistemini Güçlendirmeye Yardımcı Olur

Beyaz dut bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı yüksek seviyede çinko içerir. Bunun yanı sıra dut yaprakları bağışıklık sistemini uyarıcı beyaz kan hücrelerini (makrofajlar) aktive eden anti-diyabetik alkaloidler içerir. Bu da bağışıklık sisteminizin daha sağlıklı olması anlamına gelir. 

Makrofajlar bakımından zengin olan bu mucizevi meyve içinde bulunan alkoloitler yolu ile bağışıklık sisteminin geliştirilmesine yardımcı olur. Makrofajlar, her zaman bağışıklık sistemini uyarır. Dutlar ayrıca bir başka bağışıklık güçlendirici olan C vitamini içermektedir. (6)

Fareler ile yapılan çalışmalarda dut yaprağı özlerinin fare hücrelerinde, ekstreler NO ve PGE2 aktivitesini uyardığı ve ayrıca bağışıklık tepkisini artıran diğer sitokinleri (TNF-a ,IL-6 ve IL-10 ) aktive ettiği ortaya çıkmıştır. (7)

Özet: Beyaz dutun yüksek oranda içerdiği çinkonun yanı sıra dut yapraklarının bağışıklık sistemini uyarıcı beyaz kan hücrelerini aktive eden alkoloidler içermesi bağışıklık sistemimizin güçlü olmasını sağlamaktadır.

4. Kanser Riskini Azaltmaya Yardımcı Olur

Beyaz dutun anti-kanser etkisi, hücre büyümesini önleyen ve kanser hücrelerinde hücre ölümünü artıran bileşiklerden (morusin ve kuwanon C ve G) kaynaklanmaktadır. (8)

Beyaz dut ağacının kökünün ve kabuğunun ekstresi doza bağlı olarak kolorektal kanser hücrelerinde hücre büyümesini ve hücre ölümünü engellemiştir. (8)

Kök ve kabuk ekstresi ile kanser hücrelerinde bulunan Cyclin D1 protein seviyeleri düşürülmüş ve bu sayede kanser hücre döngüsünün durması sağlanmıştır. Ancak bilim adamları bu etkilere hangi aktif bileşenlerin neden olduğunu hala bilmemektedir.

Dutun kanser önleyici özellikleri üzerine yapılan bir araştırmada, dutta bulunan antosiyaninlerin yapılan deneylerde mide kanseri oluşumunu önlemede yararlı olabileceği öne sürülmüştür.

Bu meyve üzerine yapılan başka bir çalışmada ise bu bitkinin antioksidan yönünden zengin olması apoptoziyi (programlı hücre ölümü) engelleyebileceği öne sürülmüştür. (9) (10)

Özet: Beyaz dutun içerdiği bazı bileşikler kanser hücrelerinde hücre ölümünün artmasını sağlamaktadır. Ayrıca ağacın kökü ve kabuğunun ekstresi doza bağlı olarak bazı kanser türlerinde hücre büyümesini ve hücre ölümünü engellemektedir. Dutun içerdiği antiosiyaninlerin mide kanseri gibi bazı kanser türlerinin oluşumunu önleyeceği yapılan çalışmalarla öne sürülmüştür.

5. Hafızanın Ve Beynin Güçlenmesine Yardımcı Olur

Beyaz dut sadece sağlığınız için değil aynı zamanda beynimiz için de çok faydalıdır. Dutta bulunan C ve E vitaminleri gibi antioksidanlar, nörolojik sistemimizi serbest radikallerin neden olduğu oksidatif hasardan korur.

Bu alzheimer hastalığı vb. gibi bilişsel hastalık riskini azaltmaya yardımcı olur. Buna ek olarak bu sihirli meyveler beyin sağlığınız için önemli rol oynayan iyi bir vitamin ve mineral kaynağıdır.

60 yetişkinin katıldığı bir çalışmada günlük tüketilen 1 ya da 2 gram dut yaprağı ekstresinin beyin fonksiyonunu ve hafızayı artırdığı ortaya çıkmıştır. (11)

Fareler ile yapılan başka bir çalışma ise beyaz dut özünün NGF seviyelerini artırarak beyinde sinir hücresi büyümesine yol açtığı ve farelerde cismi tanıma zamanını hızlandırdığını ortaya çıkarmıştır, bu da ekstrenin öğrenme ve hafızayı artırdığı anlamına gelmektedir. (12) (13)

Özet: Dutta bulunan vitaminler nörolojik sistemimizi serbest radikallerin neden olduğu oksidatif hasardan korur. Alzheimer gibi bilişsel hastalıkların riskini azaltmaya yardımcı olur. Ayrıca yapılan çalışmalarda dut yaprağı ekstresinin günlük tüketildiğinde beyin fonksiyonunu ve hafızayı artırdığı ortaya çıkmıştır.

6. Kolesterol Seviyelerinin Dengede Tutulmasına Yardımcı Olur

Düzenli dut tüketimi kolesterol seviyemizi kontrol altında tutmada çok faydalıdır.

Dutun bu yararı, esas olarak içerdiği liften kaynaklanmaktadır.

Beyaz dutun kan kolesterolünü kontrol altında tutmaya yardımcı olabileceğine dair bazı kanıtlar yapılan araştırmalarda bulunmuştur. Alternatif tıp üzerine yapılan 2011’deki bir araştırmaya göre, öğünlerden önce günde 3 defa alınan beyaz dut yaprağı ekstresinin, dislipidemili (anormal kan lipitleri) olan 23 yetişkinde toplam kolesterol, trigliserit ve “kötü” LDL kolesterol seviyelerini düşürdüğü bilim adamları tarafından kanıtlanmıştır. (14)

Beyaz dutun etkileri genellikle hep olumlu yönde olmuştur. Örneğin trigliseritler 4. haftada %10,2'den 8. haftada %12,5'e ve 12. haftada %14,1'e yükselmiştir. 12 haftalık çalışmanın sonunda toplam kolesterol seviyesi %4,9 düşmüştür, “kötü” LDL kolesterol %5,6 azalmış ve “iyi” HDL kolesterol %19,7 oranında etkileyici bir artış göstermiştir. (15)

Bu sonuçları doğrulamak için daha büyük ölçekli çalışmalar gerekmektedir.

Özet: Dut içerdiği lif sayesinde düzenli tüketildiğinde kolesterol seviyelerini kontrol altında tutmada oldukça faydalıdır. Beyaz dutun kan kolesterolünü kontrol altında tutmaya yardımcı olabileceği yapılan araştırmalar ile kanıtlanmıştır. Beyaz dut toplam kolesterol seviyelerini düşürmeye, kötü kolesterolü azaltmaya ve iyi kolesterol seviyelerini yükseltmeye yardımcı olur. 

7. Diş Ve Diş Eti Bakımına Yardımcı Olur

Beyaz dutun anti-mikrobiyal özelliği, diş boşluklarının, diş eti iltihabının ve periodontinin (diş etini ve dişleri destekleyen diğer dokuları etkileyen iltihabi hastalıklar) önlenmesine yardımcı olabileceği 2016 da Uluslararası İlaç ve Biyoloji Bilimleri Dergisi'nde yayınlanan bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

Araştırmalara göre beyaz dut kökü ekstresi, yaygın olarak diş eti hastalığına eşlik eden birçok bakteriyi engelleyebilmektedir.(16)

Araştırmacılara göre sakızlar, diş çürümesinin ana nedenlerinden biri olan (S. Mutanlara) bakterilere karşı güçlü bir anti-mikrobiyal etki yaratmıştır, sadece bakteri sayısını değil aynı zamanda çürükteki diş minesinin zarar görmesine sebep olan asitliliği de azaltmıştır.  (17)

Özet: Beyaz dutun anti-mikrobiyal etkileri diş eti ve dişleri destekleyen diğer dokuları etkileyen iltihabi hastalıkların önlenmesine yardımcı olabileceği yapılan çalışmalar ile ortaya çıkmıştır. Beyaz dut kökü ekstresi diş eti hastalıklarına neden olan birçok bakteriyi engelleyebilmektedir.

Yan Etkileri

Dutta alerjik reaksiyon görülme riski çok nadirdir ancak dut ağaçlarından salınan polenlerin hassas kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olduğu bilinmektedir. Huş polenine duyarlıysanız çapraz reaktive sonucu dutlara da tepki gösterebilirsiniz. (18)

Özet: Dut alerjisi nadirdir ancak huş polenine duyarlı kişiler duta alerjik reaksiyon gösterebilirler.

Dut Pekmezi  

Her kültürün birbirinden farklı gıdaları hazırlama ve tüketme alışkanlığı vardır.

Çoğu ülke farklı kültürleri büyüleyici tarihi yerleri ve elbette muhteşem mutfak kültürleriyle popülerdir. Yemek kültürü, coğrafi ve iklim koşulları ve mevsimsel farklılıklar ile şekillenmektedir. 

Tarih boyunca yaz aylarında bol miktarda taze yiyecek mevcut olsa bile kış aylarında taze yiyecek bulmak büyük bir sorundu. Dolayısıyla kurutma, dondurma, konsantrasyon ve kaynatma eski zamanlardan beri en yaygın kullanılan gıda koruma yöntemlerinden biridir.

Yüzyıllardır anadolu kültürünün bir parçası olan pekmez kaynamış meyve sularından elde edilmektedir.

Hakiki dut pekmezi üretimi oldukça zordur. Mineral bakımından çok yüksek değerde olan dut pekmezi, büyük bir şifa kaynağıdır. Pekmezdeki şeker oranının yüksek olması dutun şeker oranının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.

İki yemek kaşığı (20 gram) pekmez, insan vücudu için çok değerli olan 2 miligram demir, 80 miligram kalsiyum ve enerji içermektedir. Duttan yapılan pekmezin özellikle sindirim sistemi faaliyetlerinin düzenli çalışmasında oldukça faydalı olduğu bilinmektedir. Pekmez hızla kana karışabilecek nitelikte bir gıda maddesi olduğundan acil enerji ihtiyacı için gerekli bir gıda maddesidir. Faydaları şu şekilde sıralanabilir:

1. Kansızlık çeken hastalarda çok büyük yararlar sağlar.

2. Mide hastalıklarına özellikle de ülser şikayetine karşı faydalıdır.

3. Astım ve bronşit hastalıklarına karşı yararlıdır.

4. Soğuğa karşı vücudun direncini artırıcı özelliğe sahiptir.

5. Sporcular için bir enerji deposudur.

6. Bebeklerin büyümesine ve gelişmesine yardımcıdır.

7. Çocukların zekâ gelişimine yardım eder.

8. Gargara şeklinde ağız ve boğaz hastalıklarına karşı etkilidir.

9. Çocuklarda sık sık rastlanan pamukçuk için de yaygın olarak kullanılmaktadır. (19)

Dut Pekmezi Tarifi

Malzemeler

1 ölçü taze dut
 1 ölçü su

Dut pekmezinin yapılışı

Dutun süzülmesi için basit bir düzenek kurulur. Temiz bir çuval, uygun bir kasnağa geçirilir. Kasnak iki adet sopayla desteklenerek bir sepetin üzerine konulur. Sepette yine aynı şekilde yükseltilir ve dut suyunun süzülmesi sağlanır.

Dut ve su pişirme kabına alınır. Altı yakılır ve kaynamaya bırakılır. Kaynamaya başladığında üzerine çıkan kefi alınır.

Dutun çiğ tadı gidip rengi kızarana kadar pişirilmeye devam edilir. (Yaklaşık 45 dakika. Ara sıra dutun tadına bakın. Şekerini tamamen suya verip tatsızlaşması lazım. Ama dutun tamamen dağılmasına da izin vermeyin. Çok aşırı karıştırmayın ki, suyu bulanık bir hal almasın)

Kaynayan dut ve su büyükçe bir süzeğe dökülür. 

Altına genişçe bir kap konur ve suyunun bu kaba süzülmesi sağlanır.

Süzeğin ağzını toparlayıp üzerine bir ağırlık koyun ki, dutun suyu iyice süzülsün.

Süzülen suyu yeniden tencereye alıp kaynamaya bırakın. Kaynamaya başladığında, üzerine biriken köpükleri alın. 10 dakika kadar kaynatmaya devam edin.
 Daha sonra bu şırayı geniş ve yayvan kaplara paylaştırın. Bu kapların önceden az ıslatılmış kül ile ovulup sonra yıkanması ve kurulanması pekmezin ekşimemesi açısından çok önemlidir. Bu da anca köy veya bahçe ortamlarında mümkündür.

Kapları devamlı güneş gören bir yere koyarsanız olgunlaşması hızlanacaktır. Az güneş alan veya çok nemli ortamlarda pekmez geç olgunlaşabilir ve ekşime riski artar.
 Ertesi gün kaplardaki şıra çekilip azalmaya başlar. Küçük kaplardaki şıralar büyük kaplara dökülerek toparlanır. En son bütün şıralar bir büyük kapta birleştirilir.

Keskin güneş altında pekmez 2 gün içerisinde olgunlaşır. Olgunlaşan pekmezin üzerinde sarı, köpüksü bir tabaka oluşur. Bu aşamadan sonra pekmezi, tülbentten veya sık tülden yapılmış bir süzekten süzülür. Şişe veya kavanozlara konularak saklanır.

NOT: Eğer kuru duttan pekmez yapma imkânınız varsa 1 ölçü kuru duta, 2 ölçü su kullanmanız gerekir. Pekmezin içine hem olgunlaşma esnasında hem de olgunlaştıktan sonra asla ıslak bir nesne değdirmeyin yoksa pekmez ekşiyebilir.

Sonuç

Dut, kabızlık ve diyabet tedavisinde kullanılır. Bununla birlikte beyaz dut ağacının (marusalba) kökleri, yaprakları, kabukları ve meyveleri bitkisel ilaç olarak kullanılır. Beyaz dutun alternatif tıpta müshil ve antiseptik olarak kullanıldığı ve aynı zamanda kolesterolü düşürerek diyabeti kontrol altına aldığı da bilinir. Geleneksel Çin tıbbında ise bu sihirli meyvenin kalp, böbrek, akciğer, anemi, kabızlık, soğuk algınlığı, grip gibi birçok hastalığı tedavi ederken kullanıldığı bilinir.

Ayrıca ilaçlarda kullanılan beyaz dut çoğu rahatsızlık için de doğal bir ilaç olarak kullanılır. Beyaz dut sağlığı olumlu etkilediği düşünülen çeşitli bileşikler içerir. İnsanoğluna bahşedilmiş bu mucizevi meyvenin şeker hastalığının önlenmesinde, bağışıklığın güçlendirilmesinde, kanser riskini azaltmada, hafıza ve beynin güçlenmesinde, kolesterol seviyelerinin dengede tutulmasında, diş ve diş etlerinin güçlenmesinde yardımcı olduğu bilinir.

Dut pekmezi duttan elde edilir. Kansere karşı koruma sağlaması, mide rahatsızlıklarına iyi gelmesi ve erken yaşlanmayı engellemesi dut pekmezinin faydaları arasındadır. Vücuda enerji vererek güç, kuvvet sağlar. Bu nedenle kış aylarında tüketilmesinde fayda vardır.

UYARI: Burada yer alan bilgiler sağlıklı bireyler içindir. Tek tip tüketim önerilmemektedir. İçerikte yer alan bilgiler özel durumlarda veya hastalıklarda farklılık gösterebilir. En doğru bilgi için hekiminize ve diyetisyeninize danışınız.